Royal Astronomical Society
Teksas Üniversitesi ve Arizona Üniversitesi’nden gökbilimciler, kainatın erken evrelerinde ortaya çıktığı bilinen en büyük galaksilerden birinde, süratle büyüyen bir kara delik bulunduğunu keşfettiler. Galaksinin ve merkezinde yer alan kara deliğin keşfi, birinci muhteşem kütleli kara deliklerin oluşumuna ait yeni ipuçları barındırıyor. Yeni araştırma, Royal Astronomical Society’nin aylık bülteninde yayınlandı.
Şili’deki bir radyo gözlemevi olan Atacama Büyük Milimetre Dizisi (ALMA) aracılığıyla gerçekleştirilen müşahedeleri kullanan araştırma grubu, bu yeni muhteşem kütleli kara deliğe mesken sahipliği yapan ve ‘COS-87259’ ismi verilen galaksinin çok bedellere sahip olduğunu ve yaklaşık bir milyar tane Güneş’in kütlesine muadil ölçüde yıldızlararası toz barındıran Samanyolu’ndan 1000 kat daha fazla yıldız oluşturduğunu tespit etti. Galaksi hem bu ağır yıldız oluşumu patlamaları hem de merkezde büyümekte olan harika kütleli kara delik nedeniyle dikkat cazibeli biçimde parlıyor.
TOZLARIN ALTINDA GİZLENEN SIR
Kara delik, neredeyse bütün ışığının elektromanyetik spektrumun orta kızılötesi aralığında yayılmasına yol açan kozmik ‘toz’ tarafından ağır bir formda çevrelenen yeni bir ilkel kara delik tipi olarak sınıflandırıldı. Bunlara ek olarak, araştırmacılar, (çoğu vakit ‘aktif galaktik çekirdek’ diye anılan) büyüme evresindeki bu harika kütleli kara deliğin, mesken sahibi galakside nerdeyse ışık suratında hareket eden güçlü bir unsur jeti yarattığını da ortaya çıkardılar.
Günümüzde, çabucak hemen her galaksinin merkezinde Güneş’ten milyon ilâ milyarlarca kat daha büyük kütleye sahip olan kara delikler bulunuyor. Bilhassa de bu objelerden birkaçı cihan şimdi çok gençken oluştuğundan, bilim insanları için bu harika kütleli kara deliklerin birinci sefer nasıl oluştuğu sorunu sırrını muhafazayı sürdürüyor. Bu kaynaklardan yayılan ışığın bizlere ulaşması çok uzun sürdüğü için, şu anda onları geçmişte var oldukları halleriyle görüyoruz; kelam konusu keşifteyse, cihanın şu anki yaşının yaklaşık yüzde 5’ine denk gelecek biçimde, Büyük Patlama’dan sadece 750 milyon yıl sonra ortaya çıkmıştı.
Bu yeni gök cismine ait bilhassa şaşırtan olan konu, alışılmış biçimde buna emsal (dolunayın 10 katından daha küçük) objeleri saptamak hedefiyle kullanılan görece küçük bir gökyüzü alanında tanımlanmış olması ve bu durum Evren’in en erken evrelerinde buna misal binlerce kaynak olabileceğini düşündürüyor. İşte bu, daha evvelki bilgilere kıyasla tam manasıyla beklenmedik bir bulgu.
YENİ SORULARI GÜNDEME GETİRDİ
Evren’in en erken devirlerinde oluştuğunu bildiğimiz başka yegâne üstün kütleli kara delik sınıfı, kozmik tozun tam olarak çevrelemediği faal kara delikler olan ‘kuasarlar’dır. Bu kuasarlar, COS-87259’a emsal aralıklarda son derece seçkin görülür ve gökyüzünün tamamına bakıldığında sırf sonlu sayıda bulunur. COS-87259’un ve barındırdığı kara deliğin beklenmedik keşfi, en eski devirlerde ortaya çıkan muhteşem kütleli kara deliklerin bolluğu ve bunların tipik biçimde merkezinde meydana geldikleri galaksi cinslerine dair birkaç soruyu gündeme getiriyor.
Araştırma makalesinin başyazarı ve şu anda ABD’nin Austin kentindeki Texas Üniversitesi’nde Doktora Sonrası Araştırma Vazifelisi olan Ryan Endsley, şu sözleri kullanıyor: “Ulaşılan sonuçlar, çok derecede eski olan üstün kütleli kara deliklerin, muhtemelen mesken sahibi galaksilerdeki aktiviteye bağlı ağır yıldız oluşumunun bir sonucu olarak, birçok vakit toz tarafından ağır bir formda gizlendiğini gösteriyor. Bu, öbür bilim insanlarının birkaç yıldan beridir varsayım ettiği bir şey ve bu senaryoyu destekleyen birinci direkt gözlemsel delili görmek hakikaten hoş.”
Günümüz cihanında de üstte gösterilen ‘Arp 299’ üzere daha lokal olan emsal obje cinsleri keşfedildi. Bu sistemde, iki galaksi çarpışarak ağır bir yıldız patlaması yaratıyor ve iki galaksiden birinde büyümekte olan harika kütleli kara deliğin ağır biçimde gizlenmesine neden oluyor.
Endsley, “Daha evvel hiç kimse Evren’in başlangıç evrelerinde buna emsal bir gök cismi keşfetmeyi beklemiyordu. Bu keşif, Evren’in ömür müddeti içerisinde nasıl olup da bu türlü erken bir vakitte milyarlarca Güneş kütlesine sahip bir kara deliğin ortaya çıkabildiğine ve Evren’in yanı sıra en büyük galaksilerin birinci olarak nasıl evrimleştiğine dair çok daha isabetli bir anlayışa ulaşmak doğrultusunda atılan bir adım niteliği taşıyor” diye ekliyor.
Yazının yepyenisi Scitech Daily sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
