Orhan Kemal kimdir
Eserlerinde hayatın içinden kahramanlar seçen, Hanımın Çiftliği, Bereketli Topraklar Üzerinde, Devlet Kuşu üzere ünlü romanların muharriri Orhan Kemal’in hayat hikâyesidir…
Bugün Orhan Kemal’in ortamızdan ayrılışının 49. Yılı…
Hayat, ona fakir yanından bakmış. O da bildiği istikametten cümlelerini kurmuş. Sonunda da bilinen tanınan yazarlarımızdan Orhan Kemal çıkmış ortaya. Vefat döşeğinde bile aklından geçen, arkasında bir kuruş borç bırakmamak olmuş… Onun ekmek arbedesi daima sürmüş…
Ruhu şad olsun…
Çocukluğu
Orhan, 15 Eylül 1914’te, Adana Ceyhan’da, Azime Hanım ve Abdülkadir Kemali Bey’in oğlu olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona, “Mehmet Raşit Öğütçü” adını verdi. Bir edebiyatçı olduktan sonra artık daima kullanacağı Orhan Kemal ismiyle tanınacaktı…
Orhan doğduğu sırada, avukat olan babası Abdülkadir Kemali Beyefendi, Çanakkale Cephesi’nde, Dardanos’ta Topçu Teğmeni olarak bulunuyordu. Rüştiye mezunu annesi Adanalı Azime Hanım ise, memleketinde 2 yıl kadar ilkokul öğretmenliği yapmıştı.
Orhan, I. Dünya Savaşı’nın içine doğmuştu. Oradan oraya taşınarak büyüdü. Çocukluğunun birinci yıllarının Adana’da geçmesinin akabinde savaştan sonra Adana’nın Fransız işgaline uğraması ile Öğütçü ailesi evvel Niğde’ye, sonra da Konya’ya taşındı. Konya’da bulundukları sırada 5 Mayıs 1920’de başlayan, Kuvay-ı Ulusala Hareketi’ne karşı yükselen Delibaş İsyanına tanıklık ettiler. Abdülkadir Beyefendi de Kuvay-ı Ulusala güçlerine katılmıştı. Bu isyanın bastırılması üzerine Abdülkadir Beyefendi, TBMM’ye Kastamonu Milletvekili olarak girdi. Böylelikle Ankara’ya taşındılar…
Abdülkadir Beyefendi, 1923’te, TBMM’de Adalet Bakanlığı misyonuna seçildi. Lakin 3 gün sonra istifa etmek durumunda kalınca memleketin yolları göründü. Orhan da böylelikle doğduğu yere geri dönmüştü. Babası, Ceyhan’da çiftçilikle uğraşmaya başlamıştı. Bir yandan da gazetecilik işleri ile ilgileniyordu. 3 Eylül 1924’te, Adana’da yayımlanan mahallî, günlük Toksöz Gazetesi’ni çıkardı. Lakin gazete uzun ömürlü olmadı. Şeyh Said İsyanı sırasında çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu’ndan sonra hükümet kararıyla 31 Aralık 1924’te, pek çok gazete ile birlikte kapatıldı. Bununla birlikte Abdülkadir Beyefendi, neredeyse tüm İstiklal Mahkemeleri’nde yargılanmaya başladı. 11 aylık bir tutukluluk süreci geçirdi.
Abdülkadir Beyefendi, 1930’a, Adana’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu ve Ahali ismini verdiği gazeteyi çıkardı. Orhan da artık 15’inde bir genç delikanlı olmuştu. Babası faal siyasi ömrüne devam etse de, o şimdi siyasetle ilgilenmiyordu. Abdülkadir Beyefendi ise, gazetede hükümete karşı siyasi tenkitlerini sürdürüyordu. Yaklaşık 3 ay sonra Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Abdülkadir Beyefendi kendisi ile ilgili aldığı başına bir şeyler gelebileceği konusundaki duyumlar üzerine Suriye’ye kaçtı.
Bir vakit sonra ailesinin de yanına taşınma vakti gelmişti. Halbuki Orhan varsayım edilenin bilakis en keyifli, en rahat günlerini yaşıyordu. 1931’de, artık ailecek Beyrut’a yerleştiler. Orhan, bu günleri şöyle anlatacaktı:
“… Babasından ayrılan çocuklar babasız kalışlarına üzülürler… Ben tersine… Adeta meskenin içinde krallığımı ilan etmiştim… Güneş battıktan sonra meskene futbol topumla döndüğüm vakit nerede kaldığımı, niye geciktiğimi, dersleri bırakıp tekrar mi futbol oynadığımı soran olmuyordu…. Yaş 15-16 idi… Bütün merakım futboldu. Okula falan atmışım tekmeyi tam bir başıboşluk içindeyim. Ancak bu saltanat uzun sürmedi. Babam bizi yanına aldırdı.”
(Babası)
Beyrut günlüğü
Babasının akabinde annesi ve kardeşiyle Beyrut’a yerleştiklerinde Orhan’ın okul hayatı da yarıda kalmıştı. Kendi isteğiyle tahsilini bıraktı ve burada bulaşıkçılık, sonra matbaa personelliği yaptı. Bu yeni hayatını şöyle anlatacaktı:
“Beyrut’ta Fıstıklı tarafında oturuyorduk. Lübnan teb’ası olmadığımız için, babama avukatlık yaptırmıyorlardı. Babam da annemin bileziklerini bozdurdu. On altın lira sermayeyle Burç Meydanına çıkan aralıklardan birisinde, yüksek bir apartmanın altında, küçük bir lokanta açtı. Babam lokantaya pek uğramazdı. Yemekleri Süreyya isminde bir Türk mültecisi pişirir, Niyazi’yle ben de lokantanın garsonluğuyla bulaşıkçılığını yapardık. On yedi yaşındaydım ve hayatımın bu üslubundan çok mutluydum.”
Ancak lokantada işler yürümemişti, kapattılar. Hayatın zorluklarını sahiden hissederek yaşıyor, bir yandan da hayatı kendi süzgecinden geçirip tanımlıyordu. Onun hayatında uygun de makus de bir terazide öylece duruyordu. Tıpkı romanlarında da olacağı gibi…
Bulaşıkçılık ve garsonluğun akabinde bir basımevinde işe başladı. Güç gerektiren bir işti bu. Fakat yandaki çikolata fabrikasında kendisi üzere bir emekçi olarak çalışan Eleni sayesine, her şey güzelleşiyordu. Eleni, onun birinci aşkı oldu. Eleni’den çok şey öğrendiğini düşünüyordu. Bunu şöyle anlatmıştı:
“Bir gün Eleni’ye ayağımdaki eski pantolondan utandığımı söyledim. ‘Sen ne utanıyorsun, zenginler utansın. Aldırma bu türlü şeylere, boş ver!’ dedi. Bendeki birinci toplumsal uyanış galiba bu Rum kızı ile başladı.”
Ama aşkları uzun sürmedi; Eleni işten çıkarılınca Orhan da onu bir daha göremedi…
Beyrut’tan sonra
Orhan, Beyrut’ta yalnızca bir yıl kaldı. Eleni’den sonra daha fazla duramamış, sonraki yıl Türkiye’de babaannesinin yanına dönerek Adana’da çırçır fabrikalarında personellik, kâtiplik yapmaya başlamıştı. Ömründe değişen şeylerden biri de artık her şeyin daha farkında olarak, daha çok müşahede yaparak geçiriyordu günlerini. İşte bu yıllardaki birikimleri “Baba Konutu – Avare Yıllar” romanında can bulacaktı.
Burada tekrar bir emekçi kıza gönül vermişti. Onunla evlenmek istiyordu. Kız ondan okumasını isteyince Orhan, orta son sınıfta bıraktığı tahsilini tamamlamak için İstanbul’a gitti. Burada halasının yanında kalıyordu. Lakin sevgilisinin diğerleriyle gezdiği haberini alınca yerinde duramadı, soluğu Adana’da aldı. Sevgilisinden ayrılmış, okulundan da olmuştu…
Okul eğitimi yarıda kalmıştı tahminen; lakin tam da bu devirde kitaplarla tanışmak Orhan’a ilaç üzere gelmişti. Adana’da, Giritli’nin Kahvesi’nde edinciği personel arkadaşları sayesinde okumanın lezzetine varmış, kendine sorular sormaya, yanıtlara ulaşmanın bilicine varmaya başlamıştı. Burada tanıştığı beşerler, romanlarına da kahraman olacaktı…
Orhan Kemal evlendi
Orhan artık tekrar Adana’da babaannesiyle birlikte yaşıyordu. Adana Ulusal Mensucat Fabrikası’nda da işe girmişti. Kâtiplikle başladığı misyondan sonra ambar memurluğuna verildi. Okumaktan duyduğu keyiften sonra her şeyi daha âlâ müşahedeler olmuştu. Bu müşahedeleri de yapıtlarında çokça yer alacaktı. Boşnak hoşu Cemile de, kendisi üzere dürüst arkadaşı Murtaza da bu fabrikada çalışıyordu.
İşte göçmen kızı Nuriye Hanım da burada çalışıyordu. Bir emekçi kız ile evlenmek mukadderatında varmış ki, onunla 1937’de evlendiler. Bir yıl sonra da Yıldız ismini verdikleri bir çocukları oldu.
Onun, en çok kendisi üzere zorlukların içinden gelmiş olması etkilemişti Orhan’ı. Nuriye’ye olan aşkını da, onun çocuk yaşta omzuna yüklenen yükleri de daha sonra “Baba Meskeni – Avare Yıllar”ın devamı niteliğindeki “Küçük Adamın Notları” üst başlığı ile yayımlanan, “Cemile” ismini verdiği romanında yazacaktı…
(Nazım Hikmet ile)
Cezaevinde birinci kıssaları ve Nazım Hikmet
Evlendiklerinden bir yıl sonra hayatlarına katılan birinci çocukları Yıldız’ın doğumunun çabucak akabinde askere çağrılmıştı Orhan. 1938’de, askerlik vazifesini yerine getirmek için Niğde’ye gitti. Burada “Nazım Hikmet” ve “Maksim Gorki” okuyordu. Onların kitaplarını okumak ve yabancı rejimler lehinde propaganda yapmak ve isyana teşvik etmek hatasından 5 yıl mahpus cezası aldı. Teskeresini almasına yalnızca 40 gün kalmıştı. Bir ihbar üzerine tutuklanmış ve mahkemeye sevk edilmişti…
Hapis günleri bilhassa karısı Nuriye’yi hatırına düşürdükçe çok ağır geliyordu. Mahpusa birinci girdiği vakitlerde bir mektubunda şöyle demişti ona:
“Çok gençsin, zati hiçbir şey veremedim sana, artık de beş yıllık mahkumiyet girdi ortaya. İstersen ayrıl benden, kendine yeni bir yol çiz, beklemekle geçirme en hoş yıllarını. Zira karıcığım, biliyorum ki buradan çıktıktan sonra hayatımız daha da güç ve yoksulluk içinde geçecek.”
Nuriye’nin ise karşılığı vefalı ve netti: “Razıyım, başımıza ne gelmişse ve ne gelecekse…”
Orhan Kemal, birinci şiirlerini gönderildiği Kayseri Hapishanesinde yazdı. “Duvarlar” ismini verdiği birinci şiiri 25 Nisan 1939’da, Reşat Kemal imzası ile Yedigün Dergisi’nde yayımlandı. Edebiyat dünyasına birinci adımını da böylelikle atmış oldu.
1939’da da Abdülkadir Beyefendi, sürgünden dönmüştü. Orhan, babasının yardımlarıyla evvel Adana Cezaevi’ne geldi. Abdülkadir Bey’in Bergama Ağır Ceza Reisliği’ne atanınca da oğlunun Adana’da yalnız kalmasını istemedi ve 1940’ta, Bursa Cezaevi’ne nakledildi. Burası Orhan’ın ömrü için aslında bir talihti. Hayat, her yaşananın içinde sana şüphesiz bir hisse veriyordu. 1940 Aralık’ta, Nazım Hikmet de Çankırı Cezaevi’nden, Bursa’ya nakledilmişti. Tanıştılar. Yalnızca bu kadar da değildi. Nazım’ın, “Biliyor musunuz, yalnızlığı hiç sevmem. Yönetimden müsaade alsak, ben de sizinle bu koğuşta kalsam” teklifi üzerine Orhan ve Nazım üç buçuk yıl sürecek oda arkadaşlığını da başlamış oldu.
Şimdi bilhassa edebiyat konusunda hayatı şekillenecekti. Nazım ile geçen üç buçuk yıllık oda arkadaşlığı sırasında onun toplumcu görüşlerinden etkilenecekti. Orhan birinci iş, şiirlerini okudu Nazım’a. Nazım açık kelamlı olmuş ve beğenmediğini lisana getirmiş ve şöyle demişti: “Samimiyetle duymadığınız şeyleri niye yazıyorsunuz? Duyduklarını, duyamayacağın bir biçimde yazıp komikleştirmekle kendinize iftira ettiğinizin farkında değil misiniz?”
Orhan, doğrusu bu tenkide pek alınmıştı. Meğer okumaya, yazmaya çok hevesliydi. Nazım şiirleri beğenmemişti; Orhan’ın bu ilgisi de gözünden kaçmamıştı. Onunla yakından ilgilenmeye karar verdi ve programlı olarak edebiyat, ideoloji, Fransızca, toplumbilim, siyasetbilim üzerine çalışmaya başladılar. Orhan, hayatında birinci kez nitekim öğrenci olmanın lezzetine varıyordu.
Orhan bir yandan düzyazı denemeleri de yapıyordu. Bir gün Nazım, onun çalışmaları ortasında bir roman denemesi buldu ve bunun üzerine şu telkinde bulundu: “Bırak şiiri miiri birader; kıssa yaz, roman yaz sen!” Bu teşvikle Orhan, birinci düzyazı denemesi “On Sekiz Yaş” ismini verdiği romanı yazdı. Elbette Nazım da yardımlarını esirgememişti. Bu romanı yayımlamadı. Akabinde da hikaye yazmaya yöneldi.
1940’ta, Yeni Edebiyat Dergisi’nde yayımladığı birinci hikayesine “Balık” adını vermişti. Birinci hikayelerini Bacaksız Orhan takma ismiyle yayımlamaya başlamıştı. Nazım, Orhan’ın “Güllü” ve “Asma Çubuğu” isimli iki hikayesini, İkdam Gazetesi’nden arkadaşı Kemal Şülker’e gönderdi. Birinci defa 1943’te, “Asma Çubuğu” hikayesi İkdam Gazetesi’nde yayımlandığında, Şülker, Orhan Kemal ismini kullanmıştı.
Orhan, bundan bu türlü hayatın içinden kolay, lakin derinine ineceği bahisleri anlatmaya devam ederken, Orhan Kemal ismiyle tanınmaya karar verecekti. Ve daima Gorki ile Panait Istrati hikayelerinden etkilendi…
Hapisten sonra
Orhan Kemal, 26 Eylül 1943’te tahliye oldu. Adana’ya dönmüş, ne iş bulursa yapıyordu; Devlet Demir Yolları’nda hamallık, Karataş’ta toprak taşıma işinde amelelik, zerzevat nakliyeciliği… Nazım’a da bir mektubun ucunda şu şiiri iliştirmişti:
“Prometenin çığlıklarını
kabakıyım tütün üzere piposuna dolduran adam
Sen benim mavi gözlü arkadaşım, Kabil değil unutmam seni.
26 Eylül 1943
Seni yapayalnız bırakıp hapishanede
Bir üçüncü mevki kompartmanında pupa yelken koşacağım memlekete.”
1944’te bir de oğulları oldu. Ona da Nazım ismini verdi Orhan. Bu sırada yaptığı işlerin ortasında kıssalarını de yazmaya devam ediyordu. Pek çok mecmuada de yayımlanıyordu. Hatta Kadım 1944’te devrin belirleyici edebiyat mecmuası Varlık’ta yayımlanan “Revir Meydancı Yusuf” adını verdiği kıssası ile “En Beğenilen Hikâyeci” seçildi. Böylelikle artık tanınır bir edebiyatçı olmuştu. Artık edebiyat etrafı de, okur da Orhan Kemal’i tanıyordu. Fakat geçim sıkıntısı bitmemişti…
1948’de, “Duygu” adını verdiği birinci hikaye kitabının akabinde 1949’da iki kitabı birden yayımlandı; iİlk romanı “Baba Evi” ve öyküsü “Ekmek Kavgası”. 18 hikayeden oluşan Ekmek Hengamesi, hayatın içinde karşılaştığı, halkın içinden seçtiği gerçek insanların, gerçek ekmek kavgalarını anlatıyordu. Çabucak hepsi insanca yaşamak isteyen ve çalışmaktan kaçmayan insanlardı.
Baba Meskeni, “Küçük Adamı Notları” üst başlığı ile başlattığı üçlemenin birincisiydi ve çocukluğundan, birinci gençlik yıllarından başlamıştı. Önsözde bilhassa belirtme gereği duymuştu ki, yazdığı kişi kendisi değil, Adana’da, bir kahvede tanıdığı insanlardan biriydi. Lakin değildi; kendisiydi. Sonraki yıl da ikinci romanı, yani üçlemenin ikincisi “Avare Yıllar” yayımlandı. Baba konutundan ayrılıp başıboş geçen ve nihayetinde evlilikle sonuçlanan gençliğini anlatıyordu. Üçüncüsü ise, “Cemile” oldu. Burada da fabrika çalışanlarının ömrüne değinmişti. Onların hayatları, emekleri, aşkları, kavgaları… Bu husus ve anlatım, edebiyatımız için de bir ilkti…
Bu ortada Orhan, mahpusa girmesi sebebiyle askerlik vazifesinde tamamlayamadığı 35 günlük hizmeti kalmıştı. 1945 yazında tekrar misyona çağırıldı ve kalan hizmetini tamamladı. Döndüğünde tekrar uzun vadeli tutunamadığı işlere devam etti. Evvel zerzevat nakliyatçılığı, akabinde Verem Savaş Derneği’nde memurluk… Geçim derdi bitmek bilmiyordu.
(Oğlu Işık)
İstanbul’da ömür
Artık geçim derdi giderek işin içinden çıkılmaz boyutlara dayanmıştı. 1949’da bir de Kemali ismini verdikleri üçüncü çocukları doğunca, artık ailesiyle bir arada İstanbul’ yolları göründü. 17 Nisan 1950’de göçtüler…
Bu göçün sebebini şöyle anlatmıştı:
“…Adeta itiliyordum İstanbul’a… Yazı işlerine baktığım, bu sayede kıt kanaat geçinmeye çalıştığım çeşitli derneklerdeki işlerime de şıp diye son verilmişti, iktidara yeni geçen Demokrat Partililer tarafından… Sebep politik miydi, yoksa benden açılacak yer ya da yerlere kendi partililerini mi kayıracaklardı bilmiyorum? Verem Savaş Derneği, Bağ ve Bahçeler derneği, bir de o zamanki ismiyle Etibba Odasından aldığım paraların toplamı, vergiler çıktıktan sonra ya 160 ya da 180 liraydı… Bu paradan da olmuştum… Bir de beni bir türlü İstanbul’a salıvermek istemeyen babam ölmüştü…”
Ama İstanbul o denli çabucak her sorunu çözüvermedi. O denli güç günlerdi ki… Bugünleri de şöyle anlatmıştı:
“… 1953 kışı…
Vakit gece…
Nuriye’yle çocuklar her zamanki örtülerinin üzerine meskende ne kadar battaniye, kilim varsa almış, birbirine sokularak uykuya geçmişlerdi. Ben uyanık, yalnız o gece değil, günler, haftalar gözüme uyku girmiyor… Ufacık, kutu üzere iç içe iki odada oturuyoruz. Aylık kira otuz mu, kırk mı ne? Bu parayı bile aybaşı gelince veremiyorum. Kimi vakit iki, üç ay borcum oluyor… Çocukların ayağında ayakkabıları yok. Palto falan lüks bizim için. Konutun reisi kim, ben! Lakin cepte dolmuş, otobüs, tramvay parası yok. Soba, odun kömür hak getire. Bu işlerin altından nasıl kalkacağım? Adana’dan İstanbul’a gelişime bin pişmandım; lakin kalsaydım ne olacaktı… Beni işimden çıkartmışlardı. Göçmek zorundaydım.”
Yaşamın içinde yapıtları
Orhan Kemal, bundan sonra hayatını kitap, makale, sinema senaryoları yazarak kazanacak, ailesini o denli geçindirecekti. Büyük ses getiren yapıtlarından biri “Murtaza”, birinci evvel 1952’de, Vatan Gazetesi’nde tefrika edildi. Daha sonra kitap olarak da basıldı. Aslında Orhan, “Fabrika İnsanları” ismini verdiği büyük bir roman tasarlamıştı. Lakin onu bir türlü yayımlama imkanı bulamamıştı. Yayınevlerinin teklifleri üzerine bu romanı modüllere bölerek yayımlamıştı. Murtaza, işte bu modüllerden biriydi.
Büyük ses getiren romanın kahramanlarını şöyle tanıtıyordu Orhan Kemal:
“Murtaza, komik bir tip olmakla birlikte, örneğin, bir soytarı mıdır? Kendi kendimi çabucak yanıtlamışımdır: Hayır! Pekala, nedir Murtaza? Murtaza bence, elleri üzerinde yürümeyi olağan saymaya başlamış bir toplum, tahminen de bir dünyada, ayakları üzerinde yürüyen, bakışlarını da bu türlü yürümeye zorlayan, kendi kendine inanmış bir kişidir. İçinde yaşadığı toplumla her an zıtlaşan, bitmez tükenmez çelişmelere düşen bir adam için, toplum kalın bir çizgiyle kabaca ikiye ayrılmıştır: Varlıklılar, yoksullar…”
Yine 1952’de, Cemile romanını da yayımlamıştı Orhan Kemal. Bir edebiyatçı olarak ünü giderek yayılıyordu. Bu periyot, Orhan Kemal’in edebi manada en ağır olduğu periyottu. 1954’te, topraksız tarım emekçilerinin dramını edebiyat dünyasına taşıdığı “Bereketli Topraklar Üzerinde”yi yayımladı ve birebir yıl, “72. Koğuş”u yazmaya başladı. Pek çok değerli yapıtlarını bu periyotta verdi: Hanımın Çiftliği, Bereketli Topraklar Üzerinde, Dünya Meskeni, Art Sokak…
Eserlerinde daima fakir beşerler vardı. Bu mevzuda hayli dikkat çekiyordu. Bu hususta şöyle bir anıda vardı. Art Sokak, emekçileri ve onların makus hayatlarını mevzu aldığı gerekçesiyle kovuşturmaya uğramıştı. Yargıç, Orhan Kemal’e, bahislerini neden daima yoksullardan, çalışanlardan seçtiğini, Türkiye’de varlıklı insanların, daha güzel koşullarda yaşayan insanların da olup olmadığını sorunca, Orhan Kemal bu soruyu şöyle yanıtlamıştı:
“Ben gerçekçi bir müellifim. En düzgün bildiğim hususları alırım. Varlıklı yurttaşların yaşayışlarını bilmiyorum, nasıl yaşadıklarından haberim yok.”
Bu davadan beraat eden Orhan, evet, hakikaten de kendi hayatını anlatıyordu…
1957’de, Işık ismini verdiği, dördüncü ve son çocuğu dünyaya geldi. Oğlunun doğumunun akabinde şu cümleleri yazmıştı Orhan:
“1957 Türkiyesi’nin pahalılığı ile alay eder üzere, dördüncü çocuk babası olarak yeni güne giriyorum, hayırlısı…”
1958’de, “Kardeş Payı” ismini verdiği hikaye kitabı ile Sait Faik Öykü Armağanı’na layık görüldü. Kıssa ve romanları devam ederken, bu yıllarda bir de senaryo çalışmalarına başlamıştı. Lütfi Akad için üzerine çalıştığı “Gurbet Kuşları” filmi çekilmeyince, onu çabucak romana çevirdi. Senaryoları genel sınırlarıyla sansürden dönüyordu. Senaryolarını “İlhan F. Demir, Yıldız Okur” imzalarıyla kaleme aldı.
1964’te, “Devlet Kuşu” romanına dayanarak uyarlanan “İspinozlar” oyunu ile birinci defa tiyatroya adım attı. İstanbul Kent Tiyatroları’nda sahnelenen bu oyun, iki buçuk ay sonra kaldırıldı. Bu ortada Vukuat Var, Eskici ve Oğulları, Hatalı, Bereketli Topraklar Üzerinde üzere pek çok romanını oyunlaştırmak için de tekrar kaleme aldı… 1967’de ise, 72. Koğuş romanının oyunlaştırdı ve Anlara Devlet Tiyatrosu tarafından sahnelendi. Bu oyun ile Ankara Sanatseverler Derneği tarafından “En Âlâ Oyun Yazarı” seçildi.
1965’te, “Nazım Hikmet’le 3,5 Yıl” ismini verdiği anı kitabını yayımladı. Tekrar birebir yıl “Bir Filiz Vardı” ismini verdiği romanı ile otobiyografik romana dönüş yaptı. Bu romanda 1960’ta tanışıp bir münasebet yaşadığı ve duyulması üzerine ayrılmak zorunda kaldığı son aşkını anlatıyordu.
1969’da, “Önce Ekmek” isimli kitabı ile Sait Faik Armağanı ve Türk Lisan Kurumu Ödülü’nü kazandı.
Bir Filiz Vardı
1960’ta, Orhan 47, romana bahis olan Filiz, asıl ismi ile Dava şimdi 17’sinde bir genç kızdı. İdeal ile onun çalıştığı İhsan Özmanav’ın kitabevinde tanışmıştı. Bu tanışmadan sonra kitabevine daha sık masraf olmuştu. Sabah, akşam, derken öğlenleri de…
Bu müsabakalar ortalarında bir yakınlaşma başlatmıştı. Orhan Kemal, içinde bulunduğu durumu günlüğüne şöyle not etmişti:
“Onu seviyorum demeye utanıyorum. O kadar çocuk ki. Beni bu kıza bağlayan ne?”
Ne olmuşsa olmuş, nihayetinde ortalarında gün yüzü ile görünür bir bağlantı başlamış, hatta Orhan Kemali Beyoğlu Alyon Sokak’ta, İdeal ile birlikte bir mesken tutmuştu.
Nuriye Hanım durumu birinci öğrendiğinde çok sarsılsa da, bir yandan da sessizce kabullendi. Yıllar evvel mektubunda dediği üzere nitekim de ondan gelen her şeye razıydı demek ki… Olağan onun sessizliği durumun görünüşünü değiştirmiyordu. Bu devirde bilhassa yakın dostları Orhan Kemal’i çok ağır halde eleştirmeye başlamıştı. Sonunda ailesini düşürdüğü durum, bu tenkitler ve geçim kasveti derken, Orhan, Ülkü’den ayrıldı. 1963’te de Dava bir diğeriyle evlendi ve bu öykü de böylelikle son buldu.
İlk romanlarından sonra otobiyografik anlatımlardan uzaklaşmış olan Orhan Kemal, yazmadan içindekileri atamayacağına karar vermiş olacak ki, 1965’te Bir Filiz Vardı romanını yayımladı…
Orhan Kemal öldü
Orhan Kemal, 1970’te Bulgar Müellifler Birliği daveti üzerine Sofya’ya gitti. “’93’ten Bu Yana” ismini verdiği ailesinin kıssasını yazmak istiyordu ve bu davet bilhassa babaannesinin soyunu araştırmak, gezip notlar almak için hoş bir denk geliş olmuştu. Lakin ömrü bu isteği gerçekleştirmeye vefa etmeyecekti…
Orhan Kemal, 1967 yazında eşiyle denizdeyken bir kalp krizi geçirmişti. Döndüklerinde Bab-ı Ali’ye gittikleri sırada orada bir kriz daha geçirdi. Arkadaşları, onu çabucak hastaneye götürdüğünde, tabibi hastanede kalması konusunda ısrarcı olsa da, o, lakin sonraki sabah hastaneye yatabileceğini söyleyip meskene gitmişti. Gitme gerekliliğini de şöyle açıklıyordu:
“… O gece, sırtüstü uzandığım yerden oğlum Kemali’ye, çıkmış, çıkacak kitaplarımın listesini yazdırdım. Borçlarımı, alacaklarımı not ettirdim. Hastaneye gitmek var, çıkmak olmayabilirdi.”
Tedavi işe yaramış, Orhan kendini toparlamıştı. 1970’te aldığı davet üzerine Orhan, geçirdiği bir kriz sonrasında Sofya Hükümet Hastanesi’ne yatırıldı. Durumu başta çok berbat görünmese de gün geçtikçe ağırlaşmaya başladı, kısa bir mühlet sonra da konuşamaz oldu. Bu esnada hekimlerden bir kağıt kalem istedi ve şunları yazdı:
“… Eşe dosta selam… İnandığım doğruların adamı oldum, bu türlü yaşadım, karınca kararınca bu doğruların savaşını daha çok sanatımda yapmaya çalıştım, kursağıma hakkım olmayan bir tek kuruş dahi girmemiştir…”
Bir de “İnsan dediğin cart diye ölmeli, altına oturak falan sürülmeden… Her şey apansızın olmalı… Bu türlü ölmek isterim… Kimseye muhtaç olmadan”demişti. O denli de oldu. Orhan Kemal, 2 Haziran 1970’te, 21.15’te hayata veda etti. 56 yaşındaydı…
Oğlu Işıl, 2000’de, babasının anısını yaşatmak için Akarsu Caddesi No: 30 Cihangir’de bulunan binanın birinci katında babasının kitapları ile eşi ve kendisine ilişkin özel eşyaların sergilendiği Orhan Kemal Müzesi’ni açtı…
Hikâyelerindeki kahramanları ömrün içinde fakirliği yaşayan gerçek insanlardan, fabrika personellerinden seçen, daima geçim kederi ile savaşan, arkasında yapıtlarını bırakıp giden bir Orhan Kemal geçti bu dünyadan…
İyi ki…
