İlhan Berk kimdir
Ressamca şiirler yazıp şiirce fotoğraflar yapan, rengin de sözcüğünde bedeline kıymet katan şair, İlhan Berk’in hayat kıssasıdır.
10 yıl sonra bugün, yaşadığı onca travmaya karşın elindeki her bir rengi cesurca kullanan İlhan Berk için tüm cümlelerim…
O, aslında geçmişi olmayan bir adam. Bir yandan ne yazabilirsin, bir yandan da üzerine söylenecek ne çok kelam var. Bulanık bir çocukluktan renklerle çıkmasını becerdiği için içimde kocaman bir teşekkür var her şeyden evvel bu hoş adama. Babasının yokluğunu “Çocukluğum olmadı benim” diye tanımlayacak kadar naif bir kalp, belirli ki fakat bu türlü var olabilirdi yeryüzünde…
İyi ki bu hoş yolu buldun ve kalbi şiirden geçen her kalbin de şüphesiz ışığı oldun.
İyi ki renkler ve sözcükler vardı da, sen kalbimize dokundun.
Kalpten sevgimle…
Çocukluğu
İlhan, 18 Kasım 1918’de Manisa’da, Hesna Hanım ve Veli Bey’in altıncı ve son çocukları olarak dünyaya geldi. Kurtuluş uğraşının verildiği yıllardı. Her haneyi mesken tutmuş bir yoksulluk kelam konusuydu. Hal bu türlü olunca Berk Ailesi de almıştı yoksulluktan hissesini. İleride şiirler yazmaya başladığında daima bahsedecekti bu günlerden…
İlhan için hayattaki en pahalı varlık annesiydi. Onu “duru göllere” benzetiyordu. Elbette her çocuk için annesi kıymetliydi; lakin onun için hayat demekti, annesiz yaşanmazdı. Babası, diğer bir bayanla evlenip hayatlarından çıkmıştı. Onu, “çok döllü, kaba” olarak tanımlıyordu. Ancak aslında baba demek, çocukluk demekti onun için. İlhan, babasını hatırlayabildiği son yaş çok küçük olduğundan, yıllar sonra ondan bahsederken, “Çocukluğum olmadı benim” diyecekti. Aşikâr ki “Babam olmadı” demek çok ağırdı ona. Ablası da, çıkan bir yangında ölmüştü.
Tüm bunlar hayatının travmasını oluşturuyordu. Babasızlık, yoksulluk ve mecnun bir abla etrafında geçen çocukluk, İlhan’ın çocukluğundaki mutsuzluk dolu tabloya şiirlerinde renk katacak ögeler oldu.
Eğitim hayatı
İlhan, orta tahsiline Manisa’da başladı; Balıkesir Necatibey Öğretmen Okulu’ndan mezun oldu. Fakat yoksulluk nedeniyle çalışması da gerekiyordu ve okula orta vermek durumunda kaldığı bir devir oldu. Bir dişçinin yanında çalışıyordu; onun takviyesiyle okulu bitirdi. İlhan, ailede okuyan tek çocuk olacak ve daha fazlasına da ulaşacaktı.
İlkokul beşinci sınıfta okul gazetesini çıkarma vazifesini üstlenmişti. Birinci burada sezdi edebiyata ilgisini. Tekrar de en çok ortaokul, onun için çok şey söz ediyordu. Zira işte birinci bu sıralarda başlamıştı şiire merakı. Bir kız vardı; çocuk kalbiyle çok seviyordu onu. Bütün şiirleri onaydı. Dünya kocamandı ve sol yanındaki yük fakat şiir yazarsa hafifliyordu.
Artık bir delikanlı olmak üzereydi. Vakitle sol yanı daha da hafifleyecekti tahminen; fakat artık mecmuaları takip eder olmuş, daha çok şiir okuma gereksinimine düşmüştü. Muhit Mecmuasında Necip Fazıl’ın “Kaldırımlar” şiiri ile adeta büyülenmişti. Öğrenciliği bu noktadan sonra daima okulun kitaplığında kitap okuyarak geçti demek muhakkak yerinde olurdu.
Yayımlanan birinci şiirleri
İlhan, birinci şiirleri Manisa Halkevi’nin mecmuası Uyanış’ta yayımlanmaya başladığında 17 yaşındaydı. Tüm bu şiirleri “Güneşi Yakanların Selamı” ismini verdiği kitabında topladığında ise, 19.
1940’lara doğru Yeni Edebiyat anlayışını benimsedi. “Uyanı”, “Yığın”, “Yeryüzü”, “Kaynak”, “Ses” gibi mecmualarda yıllarca şiirlerini yayımladı.
Şiirlerinde hece ölçüsü kullanıyordu. Yaşadığı periyodun şiir anlayışı konusunda karamsar olmaktan alamıyordu kendini. Sembolist şiirden esinlenilmiş izlenimi veren imgeler, şiirinin temelini oluşturuyordu. “Sonsuzluk”, “hülya”, “ateş”, “kızıl” şiirlerinde kullanmayı en çok sevdiği sözcüklerdi. Birinci yıllarda saf ve sembolist şiire yakınlıktan, vakitle Toplumcu Gerçekçi Şiir’e de geçiş yapacaktı.
Dil anlayışında ise, şimdi devrinin tesirinden kopamamıştı.
Öğretmenlik zamanları
Espiye’de iki yıl ilkokul öğretmenliği yaptı ve akabinde Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’ne başladı. 1944’te Fransızca kısmından mezun oldu. Artık öğretmenlik günleri başlayacaktı. 1945 – 1955 yıları ortasında Zonguldak, Samsun ve Kırşehir’de ortaokul ve liselerde Fransızca Öğretmeni olarak vazife aldı. Fakat bir sorun vardı; daima âlâ bir öğretmen olup olmadığını sorguluyordu. Genelde bu sorgulama uygun bir öğretmen olmadığı sonucuna varıyordu zihninde. Sonunda vazifesinden istifa etti.
Şimdi şiir zamanı
Bir yandan da hala şiir bünyesindeki en etkili histi. Şairler ve şiirler konusunda kendisini geliştirmişti. Çağdaş dünya şiirinin iki büyük şairi sayılan “Arthur Rimbaud” ve “Ezra Pound”un şiirlerini çevirdi ve kitaplaştırdı. İşte bu İlhan’a çocuk kalbinde ağır basan o birinci şiir yazdığı vakitleri hatırlatmış olacak ki, artık kendini tümüyle yazmaya verdi.
Bundan bu türlü bir anlatı kitabı dışında sırf şiir olacaktı işi gücü. Tüm varlığını şiir yazmaya adadı. “Kül” adını verdiği kitabı, 1979’da, ona Türk Lisan Kurumu Ödülü’nü getirdi. 1980’de de, “İstanbul” adlı kitabıyla Behçet Necatigil Şiir Ödülü’ne layık görüldü.
İkinci Yeni Akımı
İlhan Berk, Türk şiirinde, “çok deney yapan, şiire yeni yapılar arayan şair” olarak anılmaya başlamıştı. Vezinli ve kafiyeli olarak başladığı birinci şiirlerinden sonra daima bir arayıştaydı zira. Garip Akımı’nın da tesirinde kalmıştı; fakat yeni bir şeylere muhtaçlık duyuyordu. Sonunda kendine has bir lisan oluşturdu ve “İkinci Yeni Akımı” öncülerinden biri oldu.
“Güneşi Yakanların Selamı”nda görülen Nazım Hikmet tesiri de dağılmıştı. “Türkiye Şarkısı”, “İstanbul”, “Günaydın Yeryüzü” kitaplarındaki şiirler, geleceğe yönelik toplumsal hasretleri lisana getiriyordu.
İkinci Yeni Akımı’nın örnekleri olacak şiirlerini ise, “Köroğlu”, “Çivi Yazısı”, “Mısırkalyoniğne”, “Galile Denizi” kitaplarında yayımladı. 1950’lerin ortalarında ortaya çıkan genç şairleri etkilemişti; onlardan etkilenecek kadar da gelişmeye açıktı.
Şiirde mana yaratmak için anlamsızlıklara yöneldi. Bu sırada sırf anlamsızlığı savunduğu gerekçesiyle hayli eleştirildi. Bu sefer de şiirde mevzuyu büsbütün yok etmeyi denemeye karar verdi. Bir vakit sonra şiiri giderek düzyazıya yöneldi.
Tüm bu deneme yanılmalar, sonunda özgün hassaslıkları ve buluşlarıyla 20. Yüzyıl Türk Şiiri’nin en değerli isimleri ortasında anılmasını sağlayacaktı…
Ressamca yazılan şiirler
Şiir kadar bir pahalı olgu daha vardı İlhan’ın hayatında: Fotoğraf. Ressamca şiirler yazıp, şairce fotoğraflar yaptığı düşünülürdü daima. Zati o da, şiirlerinin yanında bir de fotoğrafları sorulduğunda daima şöyle sıkıntısı: “Benim halim bir ressam hali değil, bir şair hali. Şiirle bir ilgi kurmaya kalkarsak, şiir üzere “bir anlık”tan kelam etmeliyim: Bir yaprak düşer üzere düşer bir dize bende; fotoğraf de öyle…”
O fotoğrafla şiiri hiç başka tutmadı. İşte bu sebepten şiirlerinde yalnızca mana değil, sözcüklerle oluşturduğu görselliğe farklı bir itinası vardı. Şiirde görselliğe paha verdi. Böylelikle objelerin dünyasından şiirler çıkaran bir şaire dönüşmüştü. Aslında onun her şiiri bir tabloydu ve orada her canlıya, her objeye yer vardı.
Onun odası, hayatı tablodan dünyaya yansıyan bir şiir gibiydi…
İlhan Berk öldü
Şiirle bezenmiş, şiirle renklenmiş 90 yıllık bir hayat. Fırçasını kaleminden ayırmadan, hayata geliş maksadını şiirde bulan bir şair.
Bu beşerler ölümsüzlüğü buluyor diye düşünüyorum daima. Her yaş vefat için erken olsa da, 90 aslında yadsınamayacak derecede güzel bir sayı ve aslında hiç ölmeyeceği ne çok yapıtı var. Elbette yazdıklarımı noktalamam için bir de şu cümleyi kurmam gerekiyor: İlhan Berk, 28 Ağustos 2008’de, Bodrum’da hayata veda etti.
Onca yaşanmışlığa, yüzlerce binlerce şiire son bir cümle…
Renkleri ve sözcükleri ustalıkla harmanlayan, daima yenilik peşinde koşan bir İlhan Berk geçti bu dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not: Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram: biyografivekitap
