İsmail Dümbüllü kimdir
Ortaoyunu ve tuluat ustası, Klâsik Türk Tiyatrosu’nun son temsilcisi, biricik İsmail Dümbüllü’nün hayat hikayesidir…
Çocukluğundan beri içine gelip yerleşen tiyatro sevgisine karşı koyamamıştı İsmail Dümbüllü. Tuluat geleneğinde ustası Kel Hasan’ın ellerinde pişti. Öylesine içselleştirmiş ve başarmıştı ki, ustası, onu nişane kabul gören kavuk ve fese layık gördü.
O, nihayetinde kendine mahsus yarattığı Dümbüllü üslubu ile birçok oyunun ve oyunculuk tekniklerinin günümüze ulaşmasını sağladı. Bilhassa ortaoyunu ve tuluatlarda gösterdiği ustalıkla kendini kanıtlayan Dümbüllü, operetlerde ve sinemalarda aldığı rollerle de göz doldurdu. Kuşaktan nesile aktarılan kavuk, en hoş nişaneydi tahminen de. Ustası Kel Hasan, bugün bile küçücük bir kavukla bıraktığı sorumlulukta, öğrencilerine ne çok şey öğretmiş ve kuşkusuz onların da öğretmesini sağlamıştı.
Sevgili İsmail Dümbüllü,
Dilerim hissettiğim üzere huzurla yaşamış, huzurla ayrılmışsındır bu dünyadan.
Ruhun şad olsun…
Çocukluğu ve eğitim hayatı
İsmail, 1897’de, İstanbul, Üsküdar’da Süleymanağa Mahallesi’nde Fatma Azize Hanım ve Zeynel Abidin Efendi’nin oğulları olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona “İsmail Hakkı” ismini verdi. Zeynel Abidin Efendi, II. Abdülhamid’in silahşörlerinden biriydi.
Yaşadığı devirde eğitim hayatı Üsküdar İttihatı Terakki Mektebi ile başladı. Bitirdikten sonra da Askeri Ortaokuluna başladı. Çocukluğundan bu yana kalbini pır pır ettiren, aklının büyük bir kısmını kaplayan bir merakı vardı: Tiyatro. İşte bu merak, onun okuldan üçüncü sınıftan ayrılmasının sebebi oldu. Artık ünü yıllar yıllar sonrasına taşınacak bir seyahate çıkıyordu…
Tiyatro seyahati
Evet, İsmail’in içini dolduran koca bir merak vardı; ancak evvel biraz yoğurulmalıydı, öğrenmeliydi. Amatör olarak Karagöz Hüseyin’in sahnesinde başladı oyunculuğa. Profesyonel hayata ise, 1918’de, Üsküdar’da, ona tiyatro olanında özel bir kişilik kazandıracak Kel Hasan’ın tiyatrolarında adımını attı.
Bu periyotta tiyatro, tuluat sanatı üzerinden yapılıyordu. Şöyle ki, evvelden rastgele bir hazırlık yapılmadan, sahnede akla gelen sözlerle doğaçlama bir oyun sergileniyordu. İsmail, bu işi pek hoş kıvırmıştı doğrusu. Kel Hasan ile seyahati 30’una varasıya kadar sürecekti…
Buradan sonraki yeri Şehzadebaşı Tiyatrosu oldu. Kel Hasan ölmeden, kavuğunu ve de fesini, Dümbüllü’ye devretmişti. O, Klasik Türk tiyatrosunun son temsilcisi, ortaoyunu ve tuluat ustası İsmail Hakkı Dümbüllü olma yolundaydı.
Ve yoğurtçuluk yaparken tiyatro aşkına karşı koyamayan, sahnede kavuğuyla “İbiş” karakterine hayat veren Hasan Efendi, bir geleneğin başlamasına sebep olacaktı…
Dümbüllü şekli
O, “Dümbüllü İsmail Efendi” olarak tanınıyordu ve de tanınacaktı. Dümbüllü ismini üzerine alışını ise, İsmail’in kendisi şöyle anlatmıştı: “Peruz Hanım vardı kantocu, Samran’dan önce. Bu Peruz Hanım o vaktin en birinci kantocusuydu. Hem de beste yapar, güftesini de kendisi yazardı. Dümbüllü diye bir kanto söylerdi. Buna bir gazel ek ederek söylemeye başladım. ‘Dümbüllü, Dümbüllü, Gabarala, mabarala, Dümbüllü’ diye oynardık. Böylelikle Dümbüllü ismi üzerimde kaldı”.
İsmail, Kel Hasan’dan öğrendiklerini kişiliğiyle birleştirdi ve Dümbüllü usulünü oluşturdu ve topluluğunu kurdu. 1928’de, Tevfik İnce ile kurduğu Direklerarası’ndaki Hilal Tiyatrosu’nun perdesini birinci defa açtılar. Klâsik tuluat sanatına yeni oyunlar ekliyor, sahnede adeta parlıyordu.
1933’ten sonra Anadolu turnelerine çıkmaya da başladılar. Çok seviliyor, istek görüyorlardı. Elbette vakit geçtikçe tiyatro da bir devirden başkasına süratli geçişler gösteriyordu. Naşid’in vefatının akabinde da değişimlere karşın klâsik tiyatronun geleneğini tek başına sürdürdü ve tek başına ortaoyunu geleneğini sürdüren en ünlü isim oldu.
Filmleri
II. Dünya Savaşı yılları da yaşanmıştı. Dümbüllü’nün kendine has sempatik mimikleri, yüzünden akan saflık halleri ve vilayetle de o ses tonu ile bir de sinemalarda yer almayı denedi. 1946’dan sonra, sinemalar çekmeye başladı. Birinci defa 1947’de “Memiş”, 1948’de “Dümbüllü Macera Peşinde” ve “Keloğlan” filmlerinde başroldeydi.
Birkaçını daha sayacak olursak, 1950’de “Harman Sonu”, 1951’de “Ne Sihirdir Ne Keramet” ve “Sihirli Define”, 1952’de “İncili Çavuş”, 1953’te “Kırk Gün Kırk Gece”, 1954’te “Mihrimah Sultan”, 1956’da “Dümbüllü Tarzan” filmlerindeydi. Bir yandan ününe ün katıyor olsa da, birçok eleştirmen öteki açıdan değerlendiriyordu. Dümbüllü, her ne kadar bu sinemalar çok izlenmiş olsa da, sahnedeki Dümbüllü kadar başarılı değildi. O, sahne tozunu yutarken aşikâr ki daha öteki doğuyordu küllerinden…
Kavuğunu devretti
Onun işi sahnede olmaktı doğal. Periyodunun en özel isimlerindendi. “Kavuklu Hamdi, Abdi, Naşid, Abdürrezak, Küçük İsmail” üzere birçok ünlü ortaoyuncu ile çalışma fırsatı bulmuştu.
1968’de, sıranın kendisine geldiğini düşündü. Her hoş şeyin vakte yayılmış bir sonu vardı şüphesiz. Artık Dümbüllü’nün kavuğunun devretme vaktiydi. 1968’de jübilesini yaptı ve kavuğunu Münir Özkul’a devrederek mesleği bıraktı.
Yine de bu meslek o denli nefes alırken emekliye ayrılmaya fırsat vermiyordu. Gönül kabul etmezdi bir sefer. Vakit zaman sahneye çıkmaya, radyo oyunlarında yer almaya devam etti. Dümbüllü, 1970’te, Nurhan Damcıoğlu ve Halit Akçatepe ile birlikte Çalıkuşu Opereti’nde sahnedeydi…
(Münir Özkul, kavuğu Ferhan Şensoy’a devrederken)
Neden Münir Özkul
Kavuk, daha çok ortaoyununu temsil ediyordu. Kel Hasan Efendi’nin Kavuğu, Türk Tiyatrosu güldürü geleneğinin bir nişanesi olarak kabul görüyordu. Kel Hasan da, kendisinden sonra Dümbüllü’nün kavuğu taşıması gerektiğini düşünmüştü. Şüphesiz sıra onun da periyoduna gelecekti.
1967-1968 yıllarında Dümbüllü, bir periyot klasik tiyatro ile ilgilenen sinema sanatkarı Münir Özkul’u Arena Tiyatrosu’nda oynanan “Kanlı Nigar”da, “Kavuklu” rolünde izledi. Yeteneğine hayran kalmıştı ve kendine devredilen nişane kavuğu Münir Özkul’a devretti.
(Ferhan Şensoy, Rasim Öztekin’e kavuğu devrederken)
Daha sonra bu kavuk günümüze kadar devrola devrola geldi. Münir Özkul, kavuğunu, 1989’da Ortaoyuncular Tiyatro Topluluğu’nun kurucusu Ferhan Şensoy’a; o da, Mayıs 2016’da Rasim Öztekin’e devretti.
Hasan Efendi’nin fesi
Kavuktan öteki bir de fes vardı. Fes de, tuluat sanatını temsil ediyordu. Tekrar fes devranı de birinci kere kel Hasan ile başladı. Kel Hasan, kavuğu üzere fesini de Dümbüllü’ye devretti. Yeniden Dümbüllü’nün de Münir Özkul’a devrettiği fesi, Özkul, Müjdat Gezen’e devretti.
Müjdat Gezen ise, yıllardır kendisinde bulunan fesi, eski öğrencisi Şevket Çoruh’a devretti.
Dümbüllü öldü
Dümbüllü, sanatına aşık bir sanatçıydı ve kendinden sonrakileri de o denli yetiştirmek için elinden geleni yaptı. Hocalarından da bu türlü görmüştü. Bütün oyunları onun gözbebeğiydi. Fakat o en çok “Kanlı Nigar, Kavuklu’ya Hile, İkili Hamamlar, Karşıt Biyav ve Gözlemeci”yi sevdi. Sinemalarda ise, en çok “Nasreddin Hoca” ile yakın hissetmişti kendini…
Bir kavuk ve bir fes devreden, klasik tiyatro ve tuluat sanatının ustası Dümbüllü, sahneyi tüm yeteneği ile doldurmuştu. Fakat şüphesiz fizikî ömrün da bir sonu vardı. Dümbüllü, geçirdiği trafik kazasının üzerinden bir ay geçmişti ki, 5 Kasım 1973’te, hayata gözlerini kapadı. 76 yaşındaydı.
Kendisine emanet edileni emanet etmenin, iki devranın de kendinde bıraktığı sorumluluğu yerine getirmiş olmanın huzuruyla, Üsküdar Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.
Tiyatro aşkı ile yanıp tutuşan, periyodunun en özel isimlerinden biri olmayı başaran ve o günlerden günümüze koca bir emanet bırakan bir İsmail Dümbüllü geçti bu dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not:
Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram: biyografivekitap
