İsmet Özel kimdir?
Türk edebiyatının değerli isimlerinden, kitaplarıyla birden fazla insanın ruhuna dokunan İsmet Özel, bugün 77 yaşına girdi. Pekala İsmet Özel kimdir? Şiirlerini ve hayatını sizler için araştırdık…
Şair, Muharrir, Düşünür. 19 Eylül 1944, Kayseri doğumlu. Sökeli bir polis memurunun altıncı çocuğudur. Kastamonu’da, 1955 yılında Abdülhak Hâmit Tarhan İlkokulunu bitirdi. Ailesi, İsmet Özel’in ilkokulu bitirdiği yıl Kastamonu’dan Çankırı’ya taşındı. Ailenin Çankırı’ya taşındığı yıl babası emekli oldu. Ortaokula Çankırı Lisesinin orta kısmında başladı. Çankırı’da dört yıl kalan Özel ailesi daha sonra Ankara’ya taşındı. Lise biri de Çankırı’da okuyan Özel, Ankara’da Gazi Lisesine başladı. Lise sonda matematik dersinden kaldı ve bir yıl gecikerek mezun oldu. 1962 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesine girdi. Birinci ve ikinci sınıfları ikişer yıl okudu. Dört yıl sonra okula devam etme imkânı olduğu hâlde, ayrılma kararı aldığı için Siyasal Bilgilerden ayrıldı. Şiire çocuk yaşlarda ilgi duydu. 1962 yılından itibaren tertipli ve disiplinli bir halde şiirle uğraşmaya başladı. Siyasal Bilgiler Fakültesinde okuduğu yıllarda yirmi beş şiir yazdı.
İlk şiiri, 1963 yılında Yelken mecmuasında yayımlandı. Siyasal Bilgiler Fakültesine başladığı yıllarda kendini sosyalist dünya görüşü içinde tanımladı. 7 Aralık 1963 tarihinde Türkiye Emekçi Partisine üye oldu. Bu partinin genel merkezinde çalıştı, birçok faaliyetine katıldı. Siyasal Bilgiler Fakültesi Fikir Kulübü idare konseyinde, idare konseyi sekreterliği yaptı. Daha sonra bu kulüpte asbaşkan olarak vazife aldı. 1966 yılında Siyasal Bilgiler Fakültesinden arkadaşlarıyla birlikte Dönüşüm isimli siyasî bir mecmua çıkardı. Beş sayı süren bu mecmuanın hazırlanması ve sokaklarda satılmasında aktiflik gösterdi. Sonradan ismi Dev-Genç olarak değiştirilen Fikir Kulüpleri Federasyonunun kurucuları ortasında yer aldı.
1966 yılında birinci şiir kitabı Geceleyin Bir Koşu’yu kendi yayını olarak çıkardı. Sekiz yüz bin lira tutan baskı masrafını babasından aldığı iki yüz elli bin lirayla denkleştirdi. Kitapların büyük bir kısmı TİP’in teşkilatlarına dağıtıldı. Kitaptan elde edilen meblağın tamamı partinin kasasına gelir olarak kaydedildi. 1967 yılında askere gitti. Askerliğini sakıncalı bir onbaşı olarak Sivas, Konya, Elazığ ve Muş’ta tamamladı (1969). Muş’ta askerliğini yaparken babası Ahmet Özel’i kaybetti.
1969 yılında, Ant mecmuasında yayımlanan bir açık oturumda, toplumcu şiir anlayışının savunulması doğrultusunda tesirli bir çıkış yaptı. 1969 yılı, bu çıkışın uzantısında değerlendirilebilecek Halkın Dostları mecmuasının hazırlık çalışmalarıyla geçti. Arkadaşlarınca mecmuanın sahipliği ve direktörlüğüne seçildi. Mecmuanın İstanbul merkezli olmasına karar verildiği için Ankara’dan İstanbul’a taşındı. Burada, geçimini temin için Artel Yayın Şirketi isimli bir kuruluşta kısa bir mühlet çalıştı.
Halkın Dostları’nın birinci on iki sayısı (ilk sayı Mart 1970) İsmet Özel’in idaresinde çıktı. İsmet Özel, on ikinci sayıdan sonra faal olarak mecmuada kalmasına karşın, birtakım sorumluluklarını arkadaşlarına devretti. Mecmua, 12 Mart 1971 muhtırası çerçevesinde on sekizinci sayısındayken sıkıyönetimce kapatıldı. Birinci iki sayısı İstanbul’da çıkan Halkın Dostları üçüncü sayısından itibaren (Mayıs 1970) Ankara’ya taşındı. Nisan 1970’te Ankara’ya dönen İsmet Özel, Türkiye İnşaat Mühendisleri Odasında işe başladı.
1969 yılında büyük yankılar uyandıran Evet, İsyan isimli ikinci şiir kitabını çıkardı. İkinci Yeni tesirinin hissedildiği birinci şiirlerini Geceleyin Bir Koşu’da toplayan İsmet Özel, bu kitabıyla, çağdaş şiirimizin İkinci Yeniyle kazandığı evreyi özümsediğini gösterdi. İkinci kitabı Evet, İsyan’da şiirini bir ana fikre dayandırmaya, bir dünya görüşüyle buluşturmaya, yaşanan hayat ve yaşayan insanı merkeze alarak kurmaya farklı bir değer atfetti. İmge yoğunluğunun öne çıktığı şiirlerini, şiirin yapısını zedelemeden insan ve hayatla buluşturmada gösterdiği muvaffakiyet, çağdaş şiirimizin İkinci Yeniyle elde ettiği kazanımlara yeni bir açılım getirdi. Evet, İsyan’ın gördüğü büyük ilgi bu açılımın beklendiğinin, ilişkinin yanlışsız kurulduğunun bir öbür deliliydi.
İsmet Özel’i, ikinci kitabı Evet, İsyan’a ve oradan Halkın Dostları’na ulaştıran süreç, 1965 yılında Şiir Sanatı mecmuasında yayımlanan “Partizan” şiiriyle başlatılabilir. “Partizan”la başlayan süreç, birebir yıl yayımlanan “Çağdaş Bir Ürperti”, “Bir Devrimcinin Armonikası”, “Sevgilime Bir Kefen” şiirleriyle güçlenmiş, 1966 yılında Cemal Süreya’nın dergisi Papirüs’te yayımlanan “Kan Kalesi” ve “Evet, İsyan” şiirleriyle düzgünce somutlaşmıştır. Birinci kitabını 1966 yılında çıkarmasına karşılık, 1965’te yazdığı ve şiirini yeni bir basamağa taşıdığının göstergesi sayılan bu şiirleri birinci kitabına almayışı, İsmet Özel’in kendi şiirine dair şuurlu bir istikamet fikrine sahip olduğunu göstermektedir.
Bütün şiiri boyunca, birinci plânda söylem edilen; ifadeyi sıkıştırarak ağırlaştırmaya, söz seçimine, ses ögesine, imge yoğunluğuna, bütünlük ve mısraya verdiği ehemmiyet, İsmet Özel şiirinde şiir işçiliğini en üst düzeye çıkardı. Bilhassa ikinci kitabından sonra şiiri imge ve hayalden ibaret görmenin sonucunda insan ve toplumdan kopararak kendi içinde bir kısır döngüye sıkıştıran anlayışlara karşı, şiiri bir dünya görüşünün içinde tutmaya itina gösteren; ama şiirde birinci gayenin yazılan metnin şiir olması gerekliliğini unutmadan; şiiri bir dünya görüşünün yedeğine; ikinci plâna atmadan, şiirinden, hem içinde yaşadığı çağın belâlarına maruz kalmış insanın izlenebilmesi hem insanın ontolojik boyutuna ait temel problemlerin araştırılmasının ebediyen öncelenmesi hem de içinde yaşadığı topluma hitap edebilmesi, bir şair olarak kendi manasını ve şiirinin manasını içinde yaşadığı toplumun mana dünyasında araması onu Türk şiirinin büyük ustaları katına taşıdı.
1971-72 yıllarında, Hacettepe Üniversitesine girmeden evvel, bir eczanede kalfa olarak çalıştı. 1972 yılında Hacettepe Üniversitesi Fransız Lisanı ve Edebiyatı Kısmına girdi. Buradan 1977 yılında mezun oldu. Buradaki öğrenciliği boyunca annesiyle birlikte yaşadı. Babasından kalan emeklilik maaşıyla geçindiler. Bu yıllarda okul ve şiir bütün hayatını kapladı.
1970’li yılların başlarında kendisine bir din, bir yaşama biçimi olarak Müslümanlığı seçti. 1974 yılında Sezai Karakoç’un çıkardığı Diriliş mecmuasında yayımladığı “Amentü” isimli şiirle Müslümanlığını herkese ilân etti. 1975 yılında, yaşadığı dönüşüme şahitlik eden şiirlerin toplandığı üçüncü şiir kitabı Cinayetler Kitabı’nı çıkardı. Birebir yılın sonlarına hakikat (Ekim 1975) Ticaret Bakanlığında memur olarak çalışmaya başladı. Ocak 1976’da Necla Aslandoğdu’yla evlendi. Bu evlilikten Hasan Sacit (1976), Oruç (1978), Esma Bike (1983) ve Hesna Begüm (1986) isminde dört çocuğu oldu.
İsmet Özel’i “Amentü” şiirine getiren süreci şiirlerinden izlemek mümkündür. Çeşitli yazı ve söyleşilerinde kendisini hem sosyalizme hem İslâmiyet’e getiren birinci sebebin şiir olduğunu belirtmektedir. Şiire başlamaya karar verdiği yıllarda öncelikli olarak yazacağı şiire (kuracağı yapıya) bir temel arayışına giriştiğini, bu arayışı çerçevesinde lise son sınıftayken sistemli olarak Kur’an-ı Kerim meali okuduğunu, meal okumaya başlamadan evvel büyük bir itinayla abdest aldığını; ancak aldığı, dinden bağımsız eğitim sonucunda bu gayretini anlamlandıramadığını, iç dünyasında bir karşılık bulamadığını belirtmiş, arayışı onu sosyalizme götürmüştür. Şiiri, insanın mahiyetinin kavranışına dair özel bir bilgi alanı sayan İsmet Özel, bütün şiiri boyunca, varoluşunu merkeze alarak giriştiği araştırıcı halden vazgeçmedi. Varlık sırrına erme uğraşı onu “Amentü”ye kadar getirdi. Kendisini sosyalizme götüren sebepler neyse, o sebepler sayesinde Müslümanlığa ulaştığını beyan etti.
Hayatının bu yeni devrinde birinci şiirini, çağdaş şiirimizin öncülerinden Sezai Karakoç’un dergisi Diriliş’te yayımladı. Sezai Karakoç’la tanışmasına, Mülkiye etrafından; ancak edebiyatla ilgisi bulunmayan ortak bir tanıdıkları aracılık etti. Turgut Uyar, Cemal Süreya, Edip Cansever, Ece Ayhan, Behçet Necatigil üzere Türk şiirinin değerli şairleri tarafından şiirinden övgüyle kelam edildi.
1977 yılında Yeni Devir gazetesinde köşe yazarlığına başladı. Yeni Devir’de çalışmaya başlamadan evvel Ticaret Bakanlığındaki memuriyetinden istifa etti (18 Nisan 1977). 1977-79 ve 1981-82 yılları arasında Yeni Devir’de gazete müellifliği yaptı. Yeni Devir’le başlayan yazı hayatı değişik aralıklarla Millî Gazete ve Yeni Şafak gazeteleriyle Gerçek Hayat mecmuasında sürdü. Dikkatlerin Kur’an-ı Kerim’de ağırlaşmasını sağlamak, İslâmî siyaset yaklaşımına dayanak vermek emeliyle sürdürdüğü yazılarına, 4 Ağustos 2003 tarihinde, “Bir Vakitler Bir İsmet Özel Vardı” (Millî Gazete) başlıklı yazısıyla son verdi.
1977 yılından başlayarak kaleme aldığı gazete yazılarının birçoklarını kitaplar hâlinde bir ortaya getirdi. Sanattan siyasete, kültürden bilime birçok mevzuyu ele aldığı yazılarında bir aydının kendi desteklerine bağlı kalarak dünya karşısında faal olabilmesinin imkânlarını araştırdı. Yazılarında aktüel siyasî gelişmelere nadiren yer verdi.
1978 yılında birinci düzyazı kitabı Üç Mesele’yi çıkardı. Teknoloji, medeniyet ve yabancılaşma kavramlarının merkeze alındığı bu kitap ilgiyle karşılandı. Bu yapıtında ve gazete yazılarında, dünyanın işleyişini denetim eden hâkim gücün denetiminden çıkabilme kaidesi olarak, farklı bir kıymetler sistemi içinde kendi dünyasını kurma gerekliliğini lisana getirdi. Yazı hayatı bu temel tasa çerçevesinde gelişti.
Bu yazıların içinde farklı bir yer tutan Cuma Mektupları’nda Türkiye’nin çıkış yolları üzerinde ağırlaştı. Türkiye’nin yaşadığı kimlik krizine gerçek karşılıklar aradı. Dünya sistemi ismini verdiği güç odaklarınca tedavüle sokulan globalleşme, evrensellik, hümanizm, demokrasi, insan hakları, çevrecilik… üzere kavramları ve bu türlü kavramlar karşısında kendilerini edilgin bir pozisyona yerleştiren anlayışları sert tenkitlere tâbi tuttu. Anti-kapitalist, anti-emperyalist bir çizgide ilerleyen yazılarında Türkiye’nin çimentosunun İslâm olduğu fikrini savundu.
Cuma Mektupları, birinci önce Millî Gazete’de, haftada bir cuma günleri yayımlandı ve bu yazılar Cuma Mektupları’nın birinci beş cildinde toplandı. Millî Gazete’de, 4 Kasım 1988’de başlayan mektuplar 3 Nisan 1992’de bitti. Dokuz yıllık bir ortadan sonra ikinci kere, haftalık haber dergisi Gerçek Hayat’ta başladı. “Kimin Restini Görmek Kime Düşer?” (Gerçek Hayat, sayı: 33, 8 Haziran 2001) isimli mektupla yine başlayan “Cuma Mektupları”, gazete yazılarına son vermek formundaki kararının uzantısında, “Şuara-i Türkî vü Menafiî Millî” (Gerçek Hayat, sayı: 136, 30 Mayıs 2003) başlıklı mektupla son buldu. Mektupları bir bütün olarak on ciltte toplandı.
1980 yılında, şiir anlayışını ortaya koyduğu Şiir Okuma Kılavuzu’nu yayımladı. Dünya karşısında Türk şairinin durduğu yeri gösteren bir eser olan Şiir Okuma Kılavuzu’nu, Sanat Olayı (Ocak 1982), Yazko Edebiyat (Nisan 1982), Yeni Gündem (16-28 Şubat 1985; 1-15 Mart 1985; 16-31 Mart 1985; 1-15 Nisan 1985) mecmualarında yazdığı altı yazı ve Dergâh mecmuasının birinci yılında (Mart 1990-Şubat 1991) yazdığı on iki yazıyla genişletti. Bu yazılarla daha bir bütünleşen Şiir Okuma Kılavuzu, Türk şiirinin ve çağdaş şiirin kavranışına esaslı katkılar yaptı.
1980 yılında Yeryüzü Yayınlarının direktörlüğünü üstlendi. 1988-94 yılları ortasında Çıdam Yayınlarını kurdu ve yönetti.
Kanal 7 televizyonunda haftada bir yayımlanan, İsmail Kara’nın sunduğu, “İsmet Özel’le Başbaşa” isimli programda entelektüel gündeme ait görüşlerini anlattı. İsmail Kara’yla yapılan bu program, 22 Ocak 1995 tarihinde başlayıp 26 Eylül 1997 tarihinde bitti. Ortada atlama olmadan yaklaşık üç yıl sürdü.
18 Nisan 1977’de Ticaret Bakanlığındaki vazifesinden istifa ederek Yeni Devir’de çalışmaya başlayan İsmet Özel, 1979 yılında buradaki işinden ayrıldı. 1979-81 ortası işsiz kaldı. Bu periyotta kütüphanesinden kitap satarak ailesinin geçimini temine çalıştı. Birebir periyotta bir mimarlık mecmuasına mimariyle ilgili çeviriler yaptı. 1981 yılında Kültür Bakanlığı İstanbul Devlet Konservatuarında Fransızca okutmanı olarak çalışmaya başladı. YÖK’ten sonra ismi Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuarı olarak değiştirilen bu kurumda on sekiz yıl çalışarak emekli oldu. Ardından Bilgi Üniversitesinde klasik ve çağdaş şiir dersleri vermeye başladı.
1984 yılında dördüncü şiir kitabı Cellâdıma Gülümserken’i çıkardı. 1987 yılında birinci dört kitabını, Erbain / Kırk Yılın Şiirleri başlığı altında topladı. Erbain’den sonra uzun bir müddet şiir yayımlamadı. Ocak 1992’de yayımladığı “Mevsimlerin Beşere Yaptığı Fenalıklar” (Dergâh, sayı: 23, Ocak 1992) isimli şiiri, haftalık haber mecmualarında, “İsmet Özel Yine Şiire Merhaba Dedi” başlıklarıyla haber yapıldı (Tempo, 12 Ocak 1992). Yedi yıl süren bir ortadan sonra Bir Yusuf Masalı isimli yeni şiir kitabını çıkardı. 2003 yılında şiirlerinden yapılmış bir seçki olan Çatlıycak Kadar Aşkî’yi yayımladı. Bu kitapta, 1992’den itibaren değişik yıllarda yayımlanmış yedi yeni şiirine yer verdi. Son şiir kitabı Of Not Being A Jew, 2005 yılında yayımlandı.
1988 yılında çıkardığı Waldo Sen Neden Burada Değilsin’de hayatını anlattı. Otobiyografisini, Türkiye’nin yakın tarihi üzerine kurdu. 1989 yılında annesi Sıdıka Özel’i kaybetti.
İsmet Özel, Bilgi Üniversitesi’nde ders vermektedir. Evli ve dört çocuk babasıdır.
İlk şiiri 1963’te yayımlanan İsmet Özel’in şiirleri; Yelken, Türk Dili, Dönem, Dost, Mülkiye, Evrim, Yapraklar, Devinim LX, Şiir Sanatı, Papirüs, Yeni Dergi, Halkın Dostları, Diriliş, Sanat Olayı, Hürriyet Gösteri, Dergâh, Adam Sanat, Gerçek Hayat, Merdiven Şiir dergilerinde ve “www.ismetozel.org” isimli internet sitesinde yayımlandı. Mecmualarda yayımladığı her şiirini hiçbir değişikliğe uğratmadan kitaplarına alan İsmet Özel’in şiirleri İngilizce, Fransızca, Rusça ve Letoncaya çeviri edildi.
İSMET ÖZEL’İN SEVİLEN ŞİİRLERİNDEN: MÜNACAAT
Bu yaşa erdirdin beni,gençtim almadın canımı
ölmedim genç olarak ,ölmedim beni leylak
büklümlerinin içten ve dışardan
sarmaladığı günlerde
bir zamandı
heves ettim gölgemi enginde yatan
o berrak sayfada gezindirsem diye
ölmedim, bir gençlik vefatı gizli kaldı bende.
Vakti vardıysa aşkın,onu beklemeliydi
genç olmak yetmiyordu fayrap sevişmek için
halbuki aşk,başka ne olsundu hayatın mazereti
demedim dilimin ucuna gelen her ne ise
vay ki gençtim
ölümle paslanmış buldum sesimi.
Hata yapmak
fırsatını Adem ve veren sendin
bilmedim onun talihinden ne kadar düştü bana
gençtim ve ben neden kusur hissesi yok diyordum hayatımda
gergin vücudum toprağa binlerce fışkını saplar idi
haykırınca çeviklik katardım gökyüzüne
bir düşü düşlere dalmaksızın kavrayarak
bulutu kapsayarak açmadan buluta içtekini
tanıdım Ademoğlu kimin nesiymiş
ter döküp soru sormak nereye sürüklermiş kişiyi.
Çeşme var,kurnası murdar
yazgım
kendi avcumda seyretmek kırgın aksimi.
Gençtim ya,ne farkeder deyip geçerdim
nehrin uğultusu da olur,dalların hışırtısı da
gözyaşı,çiğ tanesi,gizli sıkıntı yahut verem
ne fark eder demişim
bilmeden farkı istemişim.
Vay beni leylak kokusundan çoban çevgenine
arastadan ırmaklara çarkettiren dargınlık!
Yola madem
çöllerdeki satrabı yalvartmak için çıkmıştım
hava bozar,yüzüm eğik giderdim yine
yaza gerçek en kuduzuyla sürüngenlerin sabahlar
yola devam ederdim.
Gençtim işte kentin o yatık raksından incinen yeniden bendim
gelip bana çatardı o ruh tutuşturucu yalgın
onunla ben
hep sevişecek üzere baktık birbirimize.
bir sefer öpüşebilseydik dünyayı solduracaktık.
Oysa bu sürgün yeri,bu pıtraklı diyar
ne kadar endişeli yankı bulagelmiş gizlerimizde
hani yok burda yanlışı yoklayacak hiç aralık
bütün vadilere indik bir kere öpüşmek için
kalmadı hiç bir zirve çıkılmadık
eriyeydik nesteren köklerine sindiğimizce
alıcı kuş pençesiyle uçarak arınaydık
ah,bir olaydı diyorduk vakar da yoksanaydı
doğruydu bu türlü kan telef olmasın diye çabalamamız
ama kendi çeperlerimizi bu türlü kana buladık
gönendi dünya bundan istifade
dünya bayındırladı:
Bir yakış,bir yanış tasarımı beride
öte yakada bir benî adem
her gün küsülü kaldık.
Bunca yıl bu gücenik macera beni tutuklu kılan
artık bu yaşa erdirdin beni,anladım
gençken almadın canımı,bilmedim
demek gökten ağsa bile tohum yürekten düşecekmiş
çünkü kusura bağışık büyük kusurdan beri nezaret yer
çiğ tanesi sanmak ne cüret,gözyaşıymış
insanın beşere raptolduğu cevher.
Şimdi tekrar ne yapsam dedirtme bana yarabbi
taşınacak suyu göster,kırılacak odunu
kaldı bu silinmez yaşamak cürmü üzerimde
bileyim hangi suyun sakasıyım ya rabbelalemin
tütmesi gereken ocak nerde?
Ödülleri:
Taşları Yemek Yasak isimli kitabıyla Türkiye Müellifler Birliği Deneme Mükafatını (1985) ve 16-20 Eylül 1991 tarihleri ortasında yapılan XII. Dünya Şairler Kongresince verilen Milletlerarası Yunus Emre Mükafatını kazandı. Şilili şair Gabriela Mistreal’ın Nobel Edebiyat Mükafatını alışı münasebetiyle her yıl bir ülkeden bir şaire verilen “Gabriela Mistreal Nişanı” mükafatına, mükafatın ellinci yılında Türkiye’den İsmet Özel lâyık görüldü (1996). 2005 yılında Türkiye Muharrirler Birliği “Üstün Hizmet Ödülü”nü aldı.
ESERLERİ:
Şiir: Geceleyin Bir Koşu (1966), Evet, İsyan (1969), Cinayetler Kitabı (1975), Şiirler 1962-1974 (1980), Şiir Kitabı (1982), Cellâdıma Gülümserken Çektirdiğim Son Fotoğrafın Ardındaki Satırlar (1984), Erbain / Kırk Yılın Şiirleri (1987; cd ekiyle birlikte 2005), Bir Yusuf Masalı (1999; cd ekiyle birlikte 2004), Çatlıycak Kadar Aşkî (2003), Of Not Being A Jew (2005).
Deneme:
Poetika: Şiir Okuma Kılavuzu (1980).
Anı: Waldo Sen Neden Burada Değilsin (1988).
Söyleşi: Sorulunca Söylenen (1988, 1999).
Mektup: Genç Bir Şairden Genç Bir Şaire Mektuplar (Ataol Behramoğlu’yla karşılıklı mektupları, 1995).
Çeviri:Gariplerin Kitabı (Ian Dallas / Abdülkadir es-Sûfi’den, 1979), Cihad (Ian Dallas / Abdülkadir es-Sûfi’den, 1980), Osmanlı İmparatorluğu ve İslâmî Gelenek (Norman Itzkowitz’den, 1989), Siyasî İdeolojinin Büyük Düşünürleri (W. Ebenstein’den, 1997).
Hakkında Yazılan Kitaplar:Reşit Güngör Kalkan / Ben İsmet Özel Şair – Bir Portre Denemesi (2010), Fatih Öztürk / Sokrates ve İsmet Özel (2015), Selahattin Yusuf / Bir Masal İsmet Özel’i (2018).
