Mustafa Kemal Atatürk’ün Hayatı – 2. Kısım
Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün günümüze kadar onsuz yaşanan yılları ve kıymetinin her geçen gün daha da hissedildiği vakitlerin tortusuyla yazılmış hayat hikâyesidir…
Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatını okumaya devam ediyoruz…
*
Milli Uğraş Dönemi
Artık meclis kurulmuş ve yesyeni bir sayfa açılmıştı. Lakin bu sefer de meclisin oluşumunda öylesine tesirli Kuvayı Ulusala örgütleri sorun teşkil etmeye başladı. Aslına bakılırsa Ulusal Mücadele’nin en kanlı çatışmaları, sistemli orduya katılmayı reddeden Kuvayı Ulusala kümelerine karşı verildi…
İngiltere Başbakanı Lloyd George’a nazaran Yunanistan büyümeli ve İngiltere ile menfaatlerini birleştirmeliydi. Yunanistan, boğazları Avrupa’ya açık tutmalı, Akdeniz’de İngiltere’nin çıkarları doğrultusunda davranmalıydı. Buna mecburdu; İngilizler bu türlü istiyordu. I. Dünya Savaşı sonrası 10 Ağustos 1920’de, Paris’te, imzalanan Sevr Antlaşması’nın güç kullanılmadan uygulanamayacağı anlaşılmıştı. İtilaf Devletleri’nin bu türlü bir gücü yoktu. Onlar, Yunanları, yalnız Türk kentlerini alıp kendi coğrafyalarına katmak için değil, kendi menfaatlerini gütmek için de Anadolu’ya gönderiyordu. Bir yandan da İtilaf Devletleri birliği de çatırdamıştı. İtalya, Yunanların, Anadolu’ya yerleşmesinden açıkça rahatsızken, Fransa ise Suriye’deki toprak karlarını kâfi görüyordu. Artık Yunanlar yalnızdı; kendi orduları ile Türklere boyun eğdirmek zorundaydı. Öte yandan Mustafa Kemal Paşa da, Yunanları yenerse Türkiye’yi kurtarmış olacaktı…
Yunan Ordusu, 6 Ocak 1921’de, Bursa’dan Eskişehir’e ve Uşak’tan Afyon’a iki koldan harekete geçmişti. 9 Ocak’ta İnönü mevzilerine kadar ilerlemişlerdi ki, Türk Ordusu karşısında ileri gidemeyeceklerini anladılar. 11 Ocak sabahı çekildiler. Birinci İnönü Muharebesi, sistemli ordunun kazandığı birinci zafer olması sebebiyle çok kıymetliydi. Halkın yeni kurulan orduya inancı artarken Kuvayı Milliye’den de orduya geçiş hızlanmıştı. Bir yandan da bu muvaffakiyet, tüm dünyanın ilgisini çekti. 26 Ocak’ta İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nin Londra’ya bir heyet göndermesini ve bu toplantıda Ankara Hükümeti’nin de temsilci olarak bulunmasını istemişti. Londra’da, Sevr Antlaşması’nda bilhassa Türklerin faydasına bir değişiklik yapılmasını görüşmek için 21 Şubat – 11 Mart tarihleri ortasında bir konferans verildi. Ne yazık ki Türkler faydasına bir sonuç çıkmadı ve çaba devam etti.
Yunanistan da, Londra Konferansı bitmeden Anadolu’ya yeni bir taarruzun hazırlıklarına başlamıştı. 23 Mart’ta, sabahın birinci ışıkları ile 3. Yunan Kolordusu’nun Batı, 1. Yunan Ordusu’nun da Güney Cephesi’nden harekete geçmesi ile Muharebeler başlamış oldu. 23 Mart – 1 Nisan ortasında devam eden İkinci İnönü Muharebesi de Türklerin zaferi ile sonuçlandı. İkinci bir zaferin yaşanması ile Fransızlar Zonguldak’tan, İtalyanlar da Güney Anadolu’dan askerlerini çekmeye başladı…
Türk Ordusu, İnönü Muharebelerinde savunma taktiğini çok yeterli uygulasa da, Aslıhanlar – Dumlupınar çarpışmalarında şimdi taarruzda güçlü olamadığını göstermişti. Bu durum Yunanları bir sefer daha harekete geçirdi. İnönü, Eskişehir, Afyon ve Kütahya ortasındaki çizgide bulunan Türk mevzilerine yüklenerek buraları işgal etmeyi ve sonunda Ankara’ya kadar ilerlemeyi istiyordu. Üstelik destek birlikleri ile de uygunca güçlenmişti. 10 Temmuz’da taarruza geçen Yunanlar 20 Temmuz’a kadar devam etti. Ve sonunda Türk Ordusu’nu geri çekilmeye zorlamıştı. Mustafa Kemal, ordusuna Sakarya Irmağı’nın doğusuna kadar çekilmesini emretmişti. Böylelikle vakit kazanmayı planlıyordu. Maalesef bu savaşta Eskişehir, Kütahya, Afyon üzere stratejik bölgeler kaybedildi. TBMM’de adeta yas vardı. Bu yas ortamı peşi sıra sert tartışmaları da getiriyordu. Yeniden de şu da bir gerçekti ki, Yunanlar, Türk Ordusu’nu yok edememişti! Daha hiçbir şey bitmemişti!
Yine de Kütahya – Eskişehir Muharebeleri sonrasında Büyük Millet Meclisi içinde Mustafa Kemal’e karşı yansılar artmaya başlamıştı. Muhalefeti yöneltenler, Mustafa Kemal’e bir yandan da ordunun başına geçmesi konusunda baskı yapıyordu. Aslında niyetleri Mustafa Kemal’i Ankara’dan uzaklaştırarak Enver Paşa’nın iktidara gelmesini sağlamaktı. Bu niyeti güdenler muhakkak ki Mustafa Kemal’in zekasını pek hafife alıyordu. Mustafa Kemal Paşa, 4 Ağustos 1921’de, Büyük Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmada Başkomutan olmayı kabul ettiğini; fakat Başkomutanlığın yarar sağlayabilmesi için TBMM’nin ordu ile ilgili yetkilerini 3 aylık bir mühlet için kendisinde toplayacak bir kanun çıkartılması gerektiğini açıkladı. Paşa, yanıtını pek açık bir halde vermişti. 5 Ağustos’ta oy birliği ile çıkartılan yasa ile Mustafa Kemal Paşa, TBMM Orduları Başkomutanı oldu…
Başkomutanlığa geçer geçmez çabucak yayınladığı Tekalif-i Ulusala Buyrukları ile halkı, ordunun donatılması için seferberliğe çağırdı. Aldığı karşılıkla artık daha güçlüydü. Yalnızca ordunun değil, halkın da vazgeçmeye niyeti yoktu. Mustafa Kemal, 12 Ağustos’ta Polatlı’da teftiş sırasında attan düştü ve kaburga kemiği kırıldı. Canının acısı da bu duruma mani olamadı. Yunan Ordusu’nun, 23 Ağustos – 13 Eylül tarihleri ortasında gerçekleşen Sakarya Meydan Muharebesi’nde atak gücünün tükendiği görülüyordu. Türk Ordusu ani bir taarruzla Yunanları, Sakarya Nehri’nin doğusundan çıkardı. Bu büyük zaferin akabinde Meclis, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, 19 Eylül’de, oy birliğiyle Müşir, yani Mareşal rütbesine yükseltti. Ayrıyeten Gazi unvanı ile bundan bu türlü Gazi Mustafa Kemal Paşa olarak anılacaktı.
Bu muhaberenin akabinde Ankara Hükümeti ile Güney Kafkas Cumhuriyeti ortasında 13 Ekim 1921’de, “Kars Antlaşması” imzalandı. Artık doğu hududu büsbütün güvedeydi. 20 Ekim 1921’de ise, Fransa, Ankara Hükümeti ile Ankara Antlaşmasını imzaladı. Bu antlaşma da, Fransa’nın TBMM’yi resmen tanıması manasına geliyordu. Hatay – İskenderun dışında, Türkiye’nin bugünkü hududu da çizildi.
Sakarya Meydan Muharebesi sonunda, artık İngiltere de Ankara’yı resmen tanımıştı. 23 Ekim’de TBMM ile tutsakların özgür bırakılması konusunda antlaşma yaptılar. İtalyanlar da Güney Ege ve Akdeniz bölgelerinde tutunamayacaklarını anlayarak 1921 yılı bitene kadar işgal ettikleri kentlerden çekildiler.
Büyük Taarruz
Ve sonra akabinde Büyük Taarruz geldi. 1 yıl süren titiz hazırlıkların akabinde, 26 Ağustos 1922 sabahı taarruz planı uygulamaya kondu. 26-30 Ağustos ortasında gerçekleşen Büyük Taarruz, Kurtuluş savaşının son basamağıydı. 30 Ağustos’ta Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nde, Yunan Ordu’sunun büyük bir kısmı bir gün içinde yok edilmişti. Kaçmayı başaran Yunanların takibi için 31 Ağustos’ta Gazi Mustafa Kemal Paşa, kumandanlarını Çalhöy’deki karargâhında toplamış, İzmir ile civarındaki kuvvetleriyle birleşmemesi için üç koldan Ege’ye ilerlenmesini emretmişti. 1 Eylül günü ise, yayınladığı bildiri ile tekrar lisanlara ve akıllara pelesenk olacak o buyruğu veriyordu:
“Bütün arkadaşlarımın Anadolu’da daha öteki meydan muharebeleri verileceğini göz önüne alarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü, yiğitlik ve yurtseverlik kaynaklarını yarışırcasına esirgemeden vermeye devam eylemesini isterim. Ordular birinci amacınız Akdeniz’dir. İleri!”
Ordusu, Başkomutanının kelamını dinlemişti. 2 Eylül’de Uşak geri alındı. Yunan Ordusu Başkomutanı General Nikolaos Trikupis esir edilmişti. 9 Eylül’de Türkler İzmir’deydi. 18 Eylül 1922’ye kadar yapılan Başkomutan’ın başlattığı Takip Harekâtı ile tüm Batı Anadolu’da, Yunanlar hudut dışı edilmiş oldu. bu muvaffakiyet ile Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın yolu açılmış oldu.
Burada çabucak bir anı aktarmalı! Mustafa Kemal’in kalması için Karşıyaka’da, yakınları Yunanlara esir olmuş bir baba oğulun meskenini hazırlamışlardı. Bu konutta daha evvel Yunan Hükümdarı Konstantin de kalmıştı ve konuta girişini merdivenlere serilen Türk Bayrağı’nı çiğneyerek yapmıştı. Mustafa Kemal’in kalması için hazırlanırken günü intikam günü olarak düşünen baba-oğul, bu sefer merdivenlere Yunan Bayrağı’nı serdi. Mustafa Kemal merdivenlere yöneldiğinde olan biteni anlatarak “Lütfedin, bu karşılıkla bu lekeyi silin!” diyorlardı. Mustafa Kemal’in karşılığı ise yürektendi ve buram buram hürmet kokuyordu:
“O, geçmişse kusur etmiş; bir milletin onuru olan bayrak çiğnenmez, ben onun yanılgısını tekrar etmem. Bayrağı kaldırın yerden.”
Evet, İzmir kurtarılmıştı; lakin sorun bitmemişti. Artık sıra İstanbul ve Boğazlar Bölgesi’nde süren Müttefik Kuvvetler İşgalindeydi. Vakit kaybetmeden Çanakkale’ye yönelerek buraların Trakya dahil derhal boşaltılmasını talep etmişlerdi. İngiltere’nin yanıtı ise, ek donanma ile kara kuvveti göndermek oldu. Tekrar Amerika da 28 Eylül’de, 13 yeni savaş gemisinin Türkiye’ye komşu denizlere gönderilmesini emretti.
Büyük Taarruz’un akabinde 11 Ekim’de, TBMM, İngiltere, İtalya ve Fransa ortasında, Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasıyla savaş da büsbütün sona erdi. Yunanlar görüşmelere katılmamıştı; İtalya, onları temsil ediyordu. Ve bu antlaşmaya nazaran, Türk ve Yunan Orduları ortasındaki savaş bitmişti. Doğu Trakya, TBMM’ye teslim edildi. Boğazlar ve İstanbul, TBMM Hükümeti’nin idaresine bırakıldı. Barış antlaşması yapılana kadar İtilaf Devletleri, İstanbul’da kalacaktı…
Lozan Barış Antlaşması
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın akabinde barış görüşmelerini yürütmek için tarafsız bir ülke olan İsviçre’nin Lozan kenti seçilmişti. Burada Türkiye’yi İsmet İnönü temsil ediyordu. 20 Kasım 1920’de toplanan konferansın akabinde 4 Şubat 1923’te görüşmeler kesildi. Tekrar görüşülmeye ise, 23 Nisan 1923’te başlandı. Ve nihayet Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923’te imzalandı.
Ankara Antlaşması’nda Fransızlarla belirlenen güney hududu korundu. Çizilemeyen Irak sonunun tahlile kavuşması için 9 ay tanındı. Yunanlarla hududumuz Meriç Irmağı oldu. Karaağaç ve etrafı ise, savaş tazminatı olarak Türkiye’ye verildi. Yunanların elinde kalan Anadolu’ya yakın adaların silahsızlandırılmasına karar verilirken, Ege Denizi’ndeki Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye verildi. 1845’ten I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar olan süreçteki Osmanlı’nın borçları, sermaye üzerinden tekrar hesaplanarak indirildi. Lozan Boğazlar Mukavelesi ile boğazlardan özgür geçiş sağlandı. Kapitülasyonlar büsbütün kaldırıldı. Esas birkaç unsurun yanında daha pek çok hususa yer veren Lozan Antlaşması, aslında özetle Kurtuluş Savaşı’nı sonuçlandırmıştı. Böylelikle Sevr Antlaşması yürürlükten kalktı ve Türkiye, Lozan Antlaşması üzerine kurulmuş oldu…
(Latife Hanım ile)
Mustafa Kemal Paşa evlendi
Mustafa Kemal Paşa, Ulusal Çaba Dönemi’nde, Ankara İstasyon Binası ve Çankaya Köşkü’nde Fikriye Hanım ile yaşıyordu. Fikriye Hanım, annesinin ikinci eşi Ragıp Bey’in yeğeni idi. Verem hastası olan Fikriye Hanım, tedavisi için Almanya’ya gitti. Mustafa Kemal, daha sonra 29 Ocak 1923’te, İzmir’in sayılı zenginlerinden olan Uşakizade Muammer Bey’in kızı Latife Hanım ile evlendi.
Fikriye Hanım, tüm kalbi ile Mustafa Kemal’e aşıktı. Evlendiğini öğrenir öğrenmez Türkiye’ye döndü ve soluğu köşkte aldı. Lakin Latife Hanım, Mustafa Kemal’e haber vermemiş, Fikriye Hanım’ı da içeri almamıştı. Birtakım kaynaklara nazaran bu durumu kabullenemeyen Fikriye Hanım, Çankaya Köşkü’nde bir tabanca ile intihar etmişti. Mustafa Kemal ve Latife Hanım’ın evliliği de 5 Ağustos 1925’e kadar sürecekti.
Mustafa Kemal Paşa’nın hiç çocuğu olmadı; lakin manevi evlatları oldu. 1916’da Bitlis, Rus işgalinden kurtarıldığı sıralarda 16. Kolordu Kumandanı Tuğgeneral Mustafa Kemal Paşa, savaşta bütün ailesini kaybeden Abdürrahim’i (Tuncak) bırakamamış, evlat edinmişti. Onu bakmaları için İstanbul’daki annesi ile kız kardeşinin yanına gönderdi. Bunun yanında Afife, Zehra Aylin, Rukiye Erkin, Nebile İrdelp, Sabiha Gökçen, Afet İnan, Sığırtmaç Mustafa ve İdeal Adatepe de manevi evlatları idi. İçlerinden Amasyalı Mehmet’in kızı Zehra Aylin, 1936’da, Londra’dan ekspres trenle Paris’e seyahat ederken Amiens yakınlarında trenden düşerek hayata veda etti…
Annesini kaybetti
Zübeyde Hanım, oğlu Mustafa’yı, 1919’da Anadolu’ya çıktığından beri hiç görmemişti. Üstelik Osmanlı Padişahı’nın hakkında mevt buyruğu verdiği üzere şeyler de öğrenmişti. İçi içini kemiren anacığı ile Mustafa, lakin 14 Haziran 1922’de, Adapazarı’nda tekrar buluşmuştu. Ankara’ya yanına aldı annesini. Fakat buranın iklimi pek yaramamıştı Zübeyde Hanım’a.
Zübeyde Hanım, tedavi görmek için 18 Aralık 1922’de İzmir’e gitti. Son günleriydi artık; Latife Hanım Köşkü’nde geçiriyordu. Mustafa’nın anneciği, 14 Ocak 1923’te, 66 yaşında hayata veda etmişti. (İzmir’in Karşıyaka ilçesinde 1940’ta yaptırılan anıt mezarda yatıyor.)
Cumhuriyet ilan edildi
Milli Gayret sonrasında Türkiye’de iki başlı bir idare formu ortaya çıkmıştı. TBMM’nin, 1 Kasım 1922’de kabul ettiği 308 numaralı “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin, hukuku hâkimiyet ve hükümranının mümessili hakikisi olduğuna dair” isimli kararnamesi ile Vahdettin tahttan indirilerek, saltanat kaldırıldı. Saltanatın kaldırılması, tıpkı vakitte Osmanlı İmparatorluğu’nun yani İstanbul Hükümeti’nin türel varlığının resmen sona ermesi manasına da geliyordu.
8 Nisan 1923’te, yayımlanan Dokuz Umde ile Mustafa Kemal, yeni rejimin temelini oluşturacak Halk Fırkası’nın temellerini atmıştı. Nisan ayında yapılan ikinci meclis seçimlerine yalnızca Halk Fırkası katıldı. Mustafa Kemal, Cumhuriyet’in ilan edileceğini birinci kere 22 Eylül 1923’te, Wiener Neue Freie Presse Muhabiri, başşehrin neresi olacağı sorusunu yanıtlarken vermişti:
“Türkiye’nin payitahtı problemine gelince. Bunun karşılığı zaten ortaya çıkar: Ankara Türkiye Cumhuriyeti’nin payitahtıdır.”
Fethi Beyefendi, birebir anda hem Başbakanlık hem de İçişleri Başkanlığı vazifelerini yürütüyordu ki, 25 Ekim’de, İçişleri Bakanlığı misyonunu bıraktığını duyurdu. Birebir gün Meclis İkinci Başkanlığı misyonunu yürüten Ali Fuat Paşa da, ayrılarak Ordu Müfettişliği’ne atandı. Artık boşalan iki koltuk vardı ve Meclis İkinci Başkanlığı’na Rauf Beyefendi, İçişleri Bakanlığı’na da Sabit Beyefendi seçildi. İki isim de Mustafa Kemal’e muhalif olan milletvekilleri idi. Aslında Mustafa Kemal Paşa durumdan pek hoşnut değildi; 26 Ekim’de, Başbakan Fethi Bey’den “Erkan-ı Harbiye Genele Riyaseti Vekili” Fevzi Paşa’nın dışında hükümetin istifa etmesini ve şayet tekrar seçilirlerse misyonu kabul etmemelerini istedi. Böylelikle bir hükümet krizi çıkmıştı. Yeni Bakanlar Şurası Üyeleri’nin 29 Ekim’de seçileceği bildirildi…
Yaşanan bu gelişmeler üzerine bir yeniliğe muhtaçlık duyulduğunu düşünen Gazi Mustafa Kemal, 28 Ekim 1923 gecesi Çankaya’da İsmet Paşa ve diğer birkaç ismi toplantıya çağırarak, “Efendiler!Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz!” diye kararını açıkladı. Akabinde İsmet Paşa ile yalnız kalarak Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda gerekli değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar. 29 Ekim uzun soluklu bir gündü…
Halk Fırkası’nca, Bakanlar Şurasının oluşturulması konusu tartışılmaya başlanmıştı. Sorun çözülmek bilmiyordu ki, Mustafa Kemal’den kanılarını açıklaması istendi. Gazi Mustafa Kemal, Cumhuriyet’in ilanını hedefleyen tasarıyı kümenin bilgisine sunarak, şu içinde bulundukları buhrandan çıkış yolunun Anayasa’nın değiştirilmesi zaruriliği olarak açıklamıştı. Tasarı, parti küme tarafından kabul edilmişti. Tıpkı akşam 18.45’te yapılan TBMM Genel Şura Toplantısı’nın akabinde 29 Ekim 1923 Pazartesi akşamı saat 20.30’da, milletvekillerinin alkışları ve “Yaşasın Cumhuriyet!” nidaları eşliğinde Cumhuriyet ilan edildi…
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in ihtilalleri
Cumhuriyet’in ilanının çabucak akabinde Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Oylamaya katılan 158 milletvekilinin tamamının ve halkın birliği ile Gazi Mustafa Kemal, Türkiye’nin birinci Cumhurbaşkanı ilan edildi. 1924 Anayasası yeterince TBMM, 1927, 1931 ve 1935’te olmak üzere Mustafa Kemal’i 3 kere daha Cumhurbaşkanı seçecekti. Artık Türkiye’yi muasır medeniyetler düzeyine çıkarmak için esaslı değişiklikler vakti idi. Kimileri şöyleydi:
3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü ile medreseler kapatıldı. Türkiye Cumhuriyeti sonları içindeki bütün okullar, Türkiye Cumhuriyeti Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Eğitimde ulusal bir nitelik kazanımı hedefleniyordu. Ayrıyeten birebir tarihte TBMM’nin kabul ettiği bir kanun ile halifelik de kaldırıldı. 30 Kasım 1925’te, tekke, zaviye türbelerin kapatılması mecliste kabul edildi. 1 Kasım 1928’de, mecliste yeni Türk harfleri kabul edildi ve halka okuma yazma öğretmek için Millet Mektepleri kuruldu. 24 Kasım 1928’de Gazi Mustafa Kemal, Başöğretmen ilan edildi.
17 Şubat 1926’da, İsviçre Uygar Kanunu’ndan çeviri edip düzenlenerek oluşturulan Uygar Kanun kabul edildi. 4 Ekim’de yürürlüğe giren bu kanun, tek bayanla evlilik, resmi nikah gerekliliği ve miras konusunda eşit haklar getirerek aile hayatına yeni bir nizam getiriyordu. 1930’da mahallî, 1934’te genel seçimlerde olmak üzere bayanlara seçme ve seçilme hakkı verildi.
21 Haziran 1934’te kabul edilen Soyadı Kanunu ile her Türk vatandaşı, isminin yanında ailesinin ortak kullanacağı bir soyadı almaya da başladı. 10 Mayıs 1931’de Cumhuriyet Halk Fırkası’nın programında yer alan Laiklik, Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, İnkılapçılık unsurları, 5 Şubat 1937’de de Anayasaya girdi.
Atatürk soyadı verildi
Soyadı Kanunu ile her birey Türkçe, ahlaka karşıt olmayan, gülünç olmayan soyadları alacaktı. Ayrıyeten 26 Kasım 1934 prestijiyle isimlerin gerisinde getirilen Ağa, Beyefendi, Hanım, Paşai Hoca, Efendi üzere unvanlar da kaldırıldı. Soyadı Kanunu’nun kabulünün akabinde Mustafa Kemal’e, TBMM tarafından Atatürk soyadı verilmişti. O, Türklerin atası idi…
Yeni alfabenin de kabulü ile haliyle nüfus cüzdanları da yenilendi. “993.814-B seri ve 51 sıra numaralı” cüzdanda İsmi: Kemal, Soyadı: Atatürk; “993.815-B seri ve 51 sıra numaralı” cüzdanda İsmi: Kamâl, Soyadı: Atatürk, Meslek ve İçtimai vaziyeti: Reisicumhur, Uygar hali: Evli değildir formunda yazıyordu. Kütüğü ise, Ankara Vilâyeti Çankaya Mahallesi Hane No. 139, Cilt: No. 56 ve Kıyıya No. 49 olarak görünüyordu.
Nüfus kaydı 27 Ocak 1933’te, “Gaziantep Beyefendi Mahallesi” olarak değiştirilmişti. Artık ise, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün websitesinde yapılan sorgulamada, TC kimlik no: 10000000146, kayıtlı olduğu vilayet: Gaziantep, ilçe: Şahinbey, mahalle: Bey, cilt no: 10, aile sıra no: 44, birey sıra no: 1, ismi: Gazi Mustafa Kemal, soyadı: Atatürk, baba ismi: Ali İstek Bey, anne ismi: Zübeyde Hanım, doğum yılı: 1881, cinsiyeti: Erkek olarak görünüyordu…
İlgi alanları ve ferdî özellikleriyle Atatürk
Atatürk, kitap okumayı, dans etmeyi, müzik dinlemeyi, cet binmeyi ve yüzmeyi pek severi. Spor ve sanatla ilgilendiğinde kendini harikulade derecede huzurlu hissediyordu. Zeybek oynamaya, Rumeli Türkülerini dinlemeye ve bir de güreşe bayılırdı. Bilardo ve tavla oynamak da güzeline giderdi. Epey varlıklı bir kitaplığa sahip olan Atatürk, elinden bilhassa tarih kitaplarını düşürmezdi. Hatta kitaplarla ilgili hakkında anlatılan bir anısı da vardı…
Başka problemlerle ilgilenmek yerine daima kitap okuyor oluşu bir siyasetçiyi rahatsız etmiş ve Atatürk’e, “Kitap okuyarak mı Samsun’a çıktın?” diye soruvermişti. Atatürk ise, bu kişiyi şu sözlerle yanıtladı: “Ben çocukken yoksuldum. İki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim. Şayet bu türlü olmasaydı, bu yaptıklarımın hiçbirini yapamazdım.”Kuşkusuz kitaplar, onun en bedelli arkadaşlarıydı. Pek paha verdiği iki özel arkadaşı daha vardı: Sakarya ismini verdiği atı ve köpeği Fox!
Çankaya Köşkü’ne, sanatkarları, bilim insanlarını, devlet insanlarını, dostlarını davet eder, ülke problemlerinin konuşulduğu, beğenilen sohbetlerin de edildiği akşam yemekleri verirdi. Bu yemeklerde ve aslında her ortamda en göze çarpan özelliği pak ve nizamlı giyinmeye gösterdiği özendi. Nizam konusunda o denli hassastı ki, siperi bile konutunu düzenler üzere düzenlerdi. Tahminen de savaş ortamında kendine bir alan yaratmaktan, meskeni üzere hissetmekten güç alıyordu…
İleri derecede Fransızca ve az da Almanca bilen Atatürk, tıpkı vakitte bir tabiat aşığıydı. O denli ki sık sık Atatürk Orman Çiftliği’ni ziyaret ederek, çağdaş tarıma geçiş gayesi ile yürütülen çalışmalara şahsen katılıyordu…
10 Kasım 1938
Atatürk’ün sıhhat durumu 1937 prestijiyle bozulmaya başlamıştı. 1938’de bir de Avrupa’dan tabipler getirildi. Dr. Eppinger, öteki meslektaşını beklemeden Atatürk’ü çabucak muayene etti ve “Güç bir vaka!” derken yüzündeki söz çözülmüyordu. Almanya’dan gelen Prof. Bergmann da Avustralyalı meslektaşının sonraki günü varmıştı İstanbul’a. Onun da muayenesi bittikten sonra Türk ve yabancı tabipler bir ortaya gelerek bir rapor yazmaya koyuldular. “Atatürk’te siroz vardır.” teşhisi birinci defa o gün kondu. Dahası raporun sonuna da eklemişlerdi: “Sonuç, önemli ve vahimdir.”
Yaveri Salih Bozok, hüznüne bir tanım bulamıyordu ve bu sırrı bir mektupla Ankara’ya, İsmet Paşa’ya duyurmaya karar verdi. Mektubunu yazarken gözyaşlarına mani olamıyordu:
“Aziz ve Sayın Büyüğüm İnönü,
Ben bu mektubu sonuna kadar yazmaya, siz de okumaya bilmem muvaffak olabilecek miyiz? Parmaklarım kırık, gözlerim kör olsaydı da ben size bu türlü acı bir mektup yazmaya muktedir olmasaydım. Lakin vatan aşkı, millet ve memleket sevgisi ile işittiklerimi, gördüklerimi acı ve feci de olsa size bildirmeyi bir görev, bir borç bildim ve bu mektubu yazmak mecburiyetini hissettim.
Sevgili Paşam,
Büyük kurtarıcımız Atatürk’ümüz dün, ecnebi profesörlerin de bulunduğu bir sıhhî heyet tarafından muayene edildi. Konsültasyon sonucunda icap edenler yapıldı. Ama bu konsültasyonda bulunan kimi hekim arkadaşlar tarafından bana mahrem olarak söylenenlere ve benim de görüp anladığıma nazaran Atatürk’ümüzün bugünkü sıhhî vaziyeti korkulacak kadar vahimdir. Kalbim parçalanarak size bu elim haberi vermek mecburiyetinde kaldığım için ayrıyeten acı duymaktayım. Artık buna nazaran ne yapmak ve nasıl bir önlem almak lazımdır, bilemem. Ankara’da bulunduğunuz için buradaki vaziyetten sizi, memleket ve milletimin büyüğü, değerli İnönü’müzü haberdar etmekle vicdanî görevimi yapmak istedim.
Gözyaşlarımla ve derin hürmetlerimle ellerinizden öperim.”
Salih Bozok, mektubu oğlu Cemil’e teslim etti… İsmet İnönü’den 3 Ağustos’ta gelen mektubun son cümlelerinden sevgi taşıyordu: “… Atatürk’ü gördüğün vakit, yormayarak, benim tarafımdan ellerini, yüzünü hasretle öper misin? Mektuplarını hep beklerim. Gözlerim yaşlı olarak, muhabbetle gözlerinden tekrar tekrar öperim sevgili kardeşim.”
Ağustos boyunca hastalık ilerlemeye devam etti. Eylül geldiğinde artık karnında biriken suyun ölçüsü 10-12 litreyi bulmuştu. Atatürk artık nefes almakta zorlanıyor, canı çok yanıyordu. Karnından şırıngayla bu suyu çekeceklerdi. Atatürk, uzun vakittir düşündüğü şeyi artık yapması gerektiğine karar verdi. Genel Sekreteri Hasan İstek Soyak’ı çağırttı:
“Bu yolda konuşmak, benim için de, senin için de ağır bir şey, lakin öbür dermanımız yoktur. Konuşmaya mecburuz çocuk… Hani seninle orta sıra bir işimizden bahsederdik; hatta bunun için bir de özel kanun çıkarılmıştı. Su vasiyetname sıkıntısı… Bugün yarın o işi bitirmeliyiz. Ne olur ne olmaz. İhtiyatlı olalım. Mal olarak nemiz varsa derhal bir listesini yap, bana getir.”
Hasan İstek çok sarsılsa da, yapmak zorunda olduğunun farkındaydı. Atatürk, bütün parası, pay senetleri ile Çankaya’daki menkul ve gayrimenkulleri Cumhuriyet Halk Partisi’ne bağışlamakta kararlıydı. Olağan çok incelikli bir halde ailesini, yakınlarını da düşünüyordu.
Nihayet 8 Eylül’de Atatürk’ün karnından 12 litre su çekildi. Derin bir oh çekebilmenin keyfine vardı. Lakin yeniden de hali âlâ değildi. Artık bir tek isteği vardı: 29 Ekim’de Ankara’da olmak istiyordu. “Ankaraya gidelim. Ne olacaksam orada olayım.” diyordu; lakin sıkıntı da olsa bunun mümkün olmadığını kabullenmişti. Meclis açılış konuşmasını yapması için Celal Bayar’ı görevlendirdi.
21 Eylül’de karnından ikinci sefer, tekrar 12 litre su alındı. Bu operasyon, aslında onun öldürücü darbesiydi. Yavaş yavaş sona hazırlıyordu. 13 Ekim’de bir su çekme operasyonu daha kapıya dayanmıştı. 10.5 litre daha su çekildi. 19 Ekim’de dehşetli son beklenirken Atatürk neredeyse uygundu; umut veriyordu. Tekrar de pek umut yoktu. 7 Kasım gelip çattığında, hastalığın son etabıydı. 29 Ekim’den bu yana yarı uyur yarı uyanıktı. Uyandığında süt, pirinç suyu, meyve suları ile doymaya çalışıyordu. Canının enginar yemek istediğini söylemişti neredeyse fısıldar bir tonda. İstanbul’da yoktu; çabucak Hatay’a ısmarlandı. Fakat ne yazık ki yemek kısmet olmayacaktı.
8 Kasım’da Dr. İdelp’e dikkatle baktığı bir anda belirli bilinmeyen “Aleykümselam” diyerek son kere komaya girdi. Bir daha uyanmayacaktı. 9 Kasım’ı, 10 Kasım’a bağlayan gece epeyce dertli geçti. Atatürk’e kısa aralıklarla oksijen verildi. Sabaha yanlışsız boğazındaki hırıltılar azaldı. Gün doğarken İstanbul güneşli bir güne uyansa da kimsenin gözünde değildi. Atatürk’ün başında umutla bekleyenlerin ışığı giderek sönerken, güneşinki de haksızlık gibiydi…
Saat 9.00’da, göğsü süratli hızlı inip çıkmaya başladı. Tüm ülke radyoları başında öylece bekliyordu. Kimseden çıt çıkmıyordu. Atatürk’ün, dünyadaki son 5 dakikasıydı ve gözleri kapalıydı. Odada başucunda bekleyen Mehmet Kamil Berk elinde ıslak bir pamukla daima dudaklarını ıslatıyordu. Bu ayrılığa herkes üzere onun da kalbi dayanmıyordu. Akan gözyaşlarına mani olmayı bırakalı çok olmuştu. Gözlerinin önünden kayıp giden dolu dolu bir hayattı. Ortada başını Op. Mim Kemal Öke’nin omzuna dayayıp hıçkırıyordu. Çabucak ayakucunda Prof. Dr. Süreyya Hidayet Serter ile Dr. Abravaya Marmaralı, sapsarı bir benizle taban refleksini denetim ediyordu. Prof. Dr. Akil Muhtar Özden ise, artık kendinden geçmiş “Aman Yarabbi!” diye mırıldanarak telaşlı adımlarını durduramıyordu. Muhafız Kumandanı İsmail Hakkı Tekçe ve Genel Sekreteri Hasan İstek Soyak, yatağın sol yanında mıhlanmış üzere öylece duruyorlardı. Silah arkadaşı Kılıç Ali, ellerini önünde kavuşturmuş, son defa hürmet duruşunda bulunuyor üzereydi. Odadaki herkes muhtemelen hayatının en üzücü anını yaşıyordu. Bir orta Hasan İstek dayanamayıp Kılıç Ali’yle göz göze geldiğinde, “Kılıç bak, koca bir tarih göçüyor.” dedi.
Ve saat, tam 9’u 5 geçiyordu…
Odadaki herkes Atatürk’e son sefer veda etti. Bir tek “Kalbim iki değirmen taşı ortasına düşmüş bir buğday tanesi olsa, lakin bu kadar ezilirdi.” Diyen yaveri Salih Bozok bir türlü veda etmenin yolunu bulamamıştı. Şuursuzca sarayın merdivenlerini neredeyse yuvarlanırcasına indi. Alt katta boş bulduğu bir odaya girdi ve kapıyı kapattı. Az sonra içeriden tek el silah sesi duyuldu. Salih kalbine nişan almıştı…
Ülkesine, milletine sonsuz bir sevgi ile bağlı, her 10 Kasım’da onu bir kere daha uğurlasak da sonsuzluğu bulmuş, kıymetini her an kalbimizde hissettiğimiz Canım Ceddim, sen uygun ki geçtin bu dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
Not: Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram:
