Pablo Neruda kimdir
Yaşamını “Benim için yazmak nefes almak üzeredir,” formunda özetleyen, en uygun aşk ve direniş şiirlerinin şairi Pablo Neruda’nın hayat hikâyesidir…
Pablo, ömrünün çizgisini çok erken yaşta kendi elleriyle çekti. Kalbinden geçenleri hayatında var etmek için kendine bir isim vererek başladı seyahatine. Pablo Neruda, hayatını şiirlerinden, kalbindeki ışıktan, doğrularından bir kere daha doğurdu. Üstelik şimdi birinci gençlik yıllarındaydı. Bazen yıllar sayılardan ibaretti işte. İnsan ne istediğini biliyorsa, onun peşinden gidişinin yürek olduğunun farkında bile değildi tahminen de…
Ölümünden üç gün öncesine kadar yazmayı bırakmayan Pablo, hayatının merkezine sözcükleri aldı. Yaşadığımı İtiraf Ediyorum adını verdiği otobiyografisinde şöyle diyordu:
“Benim hayatım, bütün hayatlardan oluşmuş bir hayattır.”
Pablo, anı hissederek yaşıyor ve yazıyordu. Bunun için o da ölümsüzlüğü keşfedenlerden oldu. Bugün her bir şiirinde her bir kelamında yaşamaya devam ediyor.
İyi ki…
Çocukluğu ve eğitim hayatı
Pablo, 12 Temmuz 1904 yılında, Şili’de, Rosa Basoalto ve José del Carmen Reyes Morales çiftinin çocukları olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona, “Ricardo Eliezer Neftalí Reyes Basoalto” ismini verdi. Annesi ilkokul öğretmeni, babası ise demir yolu emekçisiydi.
Pablo, şimdi iki aylıkken tüberkülozun annesinden ayırdığı şanssız bir bebekti. Fakat babası ikinci kere evlendiğinde sevgi dolu bir üvey anneyle karşılaşacak kadar da şanslıydı. Babasının misyonlu olduğu küçük taşra istasyonlarında büyüdü. Maden çalışanlarını, köylüleri, mevsimlik emekçileri yakından tanıdı. Bu müşahedeleri her bir hücresinde bir koleksiyoner üzere biriktirdi. İnce personelliği çok geçmeden sözlerine yansıdı ve onu edebiyat dünyasına taşıyacak birinci adımları atmasını sağladı.
Hayalperest bir çocuktu Pablo; okulda daima hayaller kuran, utangaç bir öğrenciydi. Kitaplar, dünyasına çok erken girmişti. Şiirin sihrini de keşfetmişti. Daima okuyor, şiirler ve denemeler yazıyordu. Şimdi 13 yaşında, birinci gençliğe adım attığı bu vakitlerde, mahallî olarak çıkan “La Mañana” gazetesinde makaleleriyle yer aldı. Edebi ve siyasi lisanından etkilendiği Şilili ünlü şair Gabriela Mistral ile de bu sıralarda tanışmıştı. İsmini almak için etkileneceği Jan Neruda da yeniden bu süreçte karşısına çıkmıştı; ona hayran kalmıştı. Çok değil, 14 yaşına denk geliyordu ismini bulma süreci. Bunlar kendi dünyasına olan seyahate yanlışsız birinci adımlarıydı…
Pablo, yükseköğrenimi için Santiago’ya gitti. Şili Üniversitesi’nde edebiyat ve ideoloji eğitimi aldı. Parasızlıkla savaşarak geçirdiği öğrencilik devrinde mümkün olduğunca büyük kentin tüm imkânlarından da faydalandı. Fransızca dersleri de alan Pablo, 1921 yılında, yazdığı bir şiirle Öğrenci Birliği’nin düzenlediği müsabakayı kazandı.
Kız kardeşi Laura Reyes Basoalto ile
Adını alışının hikâyesi
On üç, on dört yaşlarındaydı. Pablo kalbini çoktan şiirlere kaptırmıştı. O kendi dünyasında çağlarken babası bu durumdan rahatsızdı. Kendinden bahsettiği bir yerde şöyle diyecekti bu bahis için: “Mükemmel bir insandı, ancak, çoklukla şairlere, bilhassa bana karşı idi.” Pablo tahminen birinci gençliğinin mecnun kanını taşıyordu, fakat bir yandan da babası işi oğlunun kitaplarını ve not defterlerini yakmaya kadar getirmişti. José del Carmen, tüm yeterli niyetiyle oğlunun kendini yazmaya kaptırmasının aile nizamlarını bozacağını, dahası onun kendisini işe yaramaz bir hayata sürükleyeceğini düşünüyordu. Pablo için en yeterlisi tabip, mühendis ya da tahminen mimar olmasıydı. Zira insanların bu mesleklerden kimselere gereksinimleri vardı. Orta sınıfa mensup bir baba olarak toplum içinde parmakla gösterilen evlatlar yetiştirmek istiyordu. Ancak seçilmiş bu gömlek Pablo’ya uymuyordu. Pablo, babasının düşündüğünden çok daha fazlası olacaktı…
“Böyle düşünmek için ailevi nedenleri vardı; bu nedenlerse beni hiç ilgilendirmiyordu. İsmimi değiştirmek edindiğim birinci savunma sistemlerden birisiydi,” şeklinde özetliyordu Pablo gelecekte bu yaşlarının hissiyatını.
Jan Neruda ile birinci tanıştığı vakitlerdi. Onunla birinci sefer bir mecmuayı karıştırırken hikayesinde rastlamıştı. Bir yandan babasıyla çatışıyor, bir yandan da yazmaya devam ediyordu. Bir şiir müsabakasına katılmak üzereydi. Kendisini Çek müellif Neruda’daya ve toplumuna yakın da hissetmişti. Böylelikle ondan etkilenerek soyadını buldu. Akabinde çabucak oracıkta kendine Pablo ismini verdi.
“Bu ismin birkaç ay sonra geçip gideceğini sanıyordum,” diyordu yıllar sonra bir röportajında. Halbuki Pablo Neruda, o gün yaşama karşı kendinden, tekrar doğmuştu.
İlk kitabının seyahati
Pablo, birinci kere 1920’de “Selva Austral” isimli edebiyat mecmuasında, Pablo Neruda imzasıyla yazmaya başladı. Şiir, Pablo’nun yaşama karşı tutunduğu birinci kıvılcımdı; dünyayı değiştirmeye gücünün yeteceğini düşünüyordu. Tahminen dünya denen kavram uçsuz bucaksızdı, evet lakin o kendi dünyasını yolun en başından değiştirmişti.
İlk kitabı Crepusculario (Alacakaranlık), 1923 yılında yayımlandı. Natürel kolay olmamıştı. Hayatın terazisiydi bu tahminen; Pablo birinci kitabını babasının ona ikram ettiği saati ve birkaç eşyasını satarak çıkarabildi. Savaştan hiç vazgeçmemiş, umutla kalbinden geçenlere tutunmuştu. Mertti. Çabucak akabinde bir sonraki yıl, ondan en çok kelam ettirecek ve diğer pek çok lisana çevrilen Veinte poemas de amor y una canción desesperada (Yirmi Aşk Şiiri ve Umutsuz Bir Şarkı) geldi. Şimdi hayattayken bir milyon kopyanın basıldığını gördüğü bu kitabı şu sözlerle anlatacaktı:
“Yirmi Aşk Şiiri ve Bir Ümitsizlik Müziği isimli bu kitap, acılarla dolu bir bildiri sayılırdı. Gençlik günlerimde de bana ıstırap vermiş tutku ve coşkunluklar, anavatanımın güney bölgelerinin o görkemli tabiatı bu kitaptaydı. Beğenirim bu kitabı, zira melankolinin yanı sıra yaşama sevgisi de vardır. Bir ırmak ve bu ırmağın denize kavuştuğu kıyılar bana yardımcı olmuştur. Yirmi aşk şiiri tıpkı vakitte Santiago’daki öğrencilik sokaklarımın, üniversitenin ve sarmaşık kokularına karışan aşkların da bir romanıdır.”
Edebi seyahati devam ederken Pablo, Şili Üniversitesi’nde öğrencilik vakitlerini yaşıyordu. Bu periyotta yapıtlarını Sembolizm ve Gerçeküstücülük akımları tesirinde verdi.
İspanya İç Savaşı Periyodu ve sonrası
Pablo, üniversite eğitiminin akabinde dışişlerinde çalışmaya başladı. 1927 – 1935 yılları ortasında hükümet elçisi olarak vazifeliydi. Sri Lanka, Singapur, Cava ve Arjantin’de konsolosluk yaptı. 1934 yılında İspanya’ya gönderilen Pablo, evvel Barcelona akabinde Madrid’de çalıştı. Bu sırada İspanyol şairlerin bir ortaya gelerek çıkardığı bir mecmua için yazmaya başlamıştı. Bir mühlet sonra da mecmuanın yöneticiliğini üstlendi. Bu periyotta yazdığı şiirler, 1933 yılında, ezoterik sürrealist şiir kitabı “Residencia en la tierra”da (Yeryüzünde Konaklama) toplandı. 1933, 1935 ve 1937 yıllarında üç kitap olarak basılan Yeryüzünde Konaklama, Güney Asya kültürü, gerçeküstücülüğün tesiriyle İspanya İç Savaşı ve II. Dünya Savaşı’nın yansımalarını, insanı, acıyı, kaybolmuş aşkları ve yalnızlığı metaforlarla ortaya koyuyordu.
18 Temmuz 1936’da başlayan İspanya İç Savaşı ve 19 Ağustos’ta öldürülen dostu Federico Garcia Lorca’nın kaybı Pablo’yu çok etkilemişti. Lorca’nın vefatından evvel yazdığı “Federico Garcia Lorca’ya İthaf” isimli şiirinde onun trajik sonunu görmüş üzereydi. Bir röportajında kendisine soru olarak yöneltildiğinde şunları söyledi:
“Evet, o şiirin o kadar garip bir yanı var ki, sanırım ölümü… Garip diyorum zira Federico çok keyifli, çok sevinçliydi. Onun üzere çok az insan tanıyordum. Güya hayat sevgisi onda beden bulmuş gibiydi… Hayatın her anından zevk alacak, etrafındakilere memnunluk getirecekti. Bu nedenle öldürmek, faşizmin en affedilmez günahlarından biridir.”
İç savaş ve bu kayıp, hayatının dönüm noktalarındandı. Evvel İspanya sonra da Fransa’da Cumhuriyetçi harekete o da katıldı. Yıl 1937’ye gelmişti. Bir yandan da şiirlerini topladığı España en el corazón (Kalbimdeki İspanya) üzerine çalışmaya başladı. Bu kitap, iç savaş sırasında cephede basıldı; manası diğerdi. Bundan bu türlü şiirlerinin esin kaynağı bütünüyle siyasi ve toplumsal bahisler olacaktı.
1939 yılında, Paris’te, İspanyol göçmenler için konsolosluk vazifesine getirildi. Tıpkı yıl iç savaştan kaçarak Fransa’ya sığınan iki binden fazla İspanyol’un, ayarladığı bir gemiyle inançlı bir formda Valparaiso Limanı’na ulaşmasını sağladı. Bu olayı, “Hayatımın en gurur verici misyonuydu,” halinde tanımlıyordu. Meksika’daki konsolosluk vazifesi sırasında ise Canto General de Chile’yi yazdı. Şiir ve siyaset, ömründen ayrılmaz bir bütüne dönüşmüştü. Güney Amerika kıtasının tabiatını, insanlarını ve tarihini yaklaşık 250 epik şiirle anlatmıştı. 1950 yılında Meksika’da basılan bu eser, Şili’de de el altından yayımlandı. On lisana çevrildi. Yayıldıkça Pablo elçilik yaptığı ülkelerde güç günler geçirdi.
Pablo, 1943 yılında Şili’ye döndü. Kalbi büyümüş kocaman olmuştu ancak en çok acı sığmış üzereydi. Gittiğinden çok diğer dönmüştü. Faşizmin sebep olduklarını yazdığı şiirlerle anlatmak için çabalıyor, direnmenin vakti aşacak yolunu keşfediyordu. O, öbür şairlerden farklıydı. Dahası bunun farkındaydı. Şiirin bir isyan olduğunu düşünüyordu. Tam olarak bundan sebep ne şiirle ne hareketle yetiniyor, ikisini bir kılıyordu. 1945 yılında Şili Komünist Partisi’ne katılarak senatör seçildi. 1947 yılında Lider González Videla’nın grevdeki madencilere yönelik tavrını protesto eden Pablo, devlet düşmanı ilan edildi; kendi ülkesinde yaklaşık iki yıl boyunca kaçak yaşadı. 1949 yılında yurt dışına çıktı. Kaçmak zorunda kalmıştı. Arjantin’e gitti. 1952 yılına dek Batı Avrupa, Çin, Sovyetler Birliği üzere pek çok ülkede bulundu. Bu süreçte yazdığı ve 1950 yılında yayımlanan Canto General’da (Evrensel Şarkı), Şili halkını, Amerika tarihini, diktatörleri, halkların badirelerini anlatıyordu. Birinci baskısında Diego Rivera ve David Siqueiros’un fotoğrafları vardı. Neruda’nın insanlığa karşı taşıdığı sonsuz sevgiyi lisana getiren bu eser, çağdaş şiirin en tesirli başyapıtlarından biriydi. Nihayetinde kendini o denli tanımlıyordu Pablo:
“Her şeyden evvel sevginin şairiyim ben.”
1954 yılında yayımlanan Las uvas y el viento ise adeta bir sürgün günlüğüydü. Pablo’nun bu periyotta verdiği tüm eserler siyasi adımlarından izler taşıyordu. O, hem edebi hem de politik manada aktif bir şairdi.
Nazım Hikmet ile
Nazım Hikmet’e yazdığı şiir
Pablo Neruda, Nazım Hikmet, Wanda Jakubowska, Pablo Picasso ve Paul Robeson ile birlikte 22 Kasım 1950’de, Dünya Barış Kurulu tarafından Dünya Barış Ödülü’ne layık görüldü. Nazım Hikmet, çok kıymet verdiği arkadaşlarından biriydi. O gün merasime katılamayan Nazım’ın mükafatını onun yerine Pablo aldı. 3 Haziran 1963’te, vefatının akabinde “Nazım’a Bir Güz Çelengi” ismini verdiği bir şiiri yazmıştı. Bir kısmı şöyleydi:
Niçin öldün Nazım?
ne yaparız artık biz
şarkılarından mahrum?
Nerde buluruz öteki bir pınar ki
orda bizi karşıladığın gülümseme olsun?
Seninki üzere ateşle su karışık
acıyla sevinç dolu
gerçeğe çağıran bakışı nerde
bulalım?
Kardeşim,
öyle yeni hisler, fikirler yarattın ki
bende,
denizden esen acı rüzgâr
kapacak olsa bunları
bulut üzere, yaprak üzere sürüklenir
yaşarken seçtiğin
ve vefatından sonra sana barınak olan
oraya, uzak toprağa düşerler.
…
İlk eşi Maira Antonieta Hagenaar
Özel hayatı
Aşk, kuşkusuz bir şairin ömürlük mayasıydı. Yoksa ruha işleyen onca sözcük hissedilmeden nasıl lisana gelirdi! Neruda, her ne kadar politik bir çizgi üzerinde adımlar atsa da aşk da şiirlerinden hiç eksik olmadı. Hayatını ve şiirlerini ise üç bayan etkiledi: Maira Antonieta Hagenaar, Delia del Carril ve Matilde Urrutia…
İkinci eşi Delia del Carril
İlk eşi Maria, Pablo’nun şiirlerini adamadığı bayandı. 18 Ağustos 1934’te Malva Marina Trinidad Reyes ismini verdikleri bir kızları olmuştu. Lakin onu 1943 yılında kaybettiler. Maria ile ortak çok büyük bir acıyı paylaştılar.
İkinci eşi Delia idi. Onunla memnundular, fakat 45 yaşlarındayken Matilde’yi tanıdı. Artık Delia ve Matilde ortasında kalmıştı. Delia’yı yaralamaktan korkuyordu, lakin Matilde’den de vazgeçemiyordu. Matilde, onun bilinmeyen aşkıydı. Şüphesiz hiçbir şey sonsuza dek bilinmeyen kalmazdı. Delia’ya yakalandığında kalbinin acıdığını hissetti. “Kaderimdi sevmek ve sonra elveda demek,” diyordu Pablo. Delia’yla ayrıldılar ve sonra yolu Matilde ile devam etti.
Son aşkı Matilde ile
Matilde’ye Sone
Seni sevdiğimi göreceksin sevmediğim vakit,
zira iki yüzüyle karşına çıkar hayat.
Bir sözcük sessizliğin kanadı olur bakarsın,
ateş de hisse alır kendine soğuktan.
Seni sevmeye başlamak için seviyorum seni,
sana olan sevgimi sonsuzlaştıracak
bir seyahate tekrar başlamak için:
bu yüzden şimdilik sevmiyorum seni.
Sanki ellerindeymiş üzere mutluluğun
ve hüzün dolu belgisiz bir yarının anahtarları
hem seviyorum, hem de sevmiyorum seni.
Sevgimin iki canı var seni sevmeye.
Bu yüzden sevmezken seviyorum seni
ve bu yüzden severken seviyorum seni.
Salvador Allende ile
Nobel Edebiyat Ödülü
Neruda, hayatı boyunca güçlü siyasi kimliğiyle İspanya’daki faşizme karşı durdu. Şili Komünist Partisi’nden başkanlığa aday gösterildi. 30 Eylül 1969’da yaptığı konuşmada şunları söyledi:
“Ben ulusal varlığımızın yıllardır çektiği zorlukları ve başına gelen talihsizlikleri bilen bir Şililiyim. Ben bunların yabancısı değilim; bu topraklardan geliyorum, bu halkın bir parçasıyım. Emekçi sınıfı bir ailenin çocuğuyum… Hiçbir vakit yönetimdekilerle birlik olmadım; her vakit gayemin Şili halkına hareketlerim ve şiirimle hizmet etmek olduğunu hissettim. Bunu duyurarak ve savunarak yaşadım.”
Dört ay süren seçim kampanyasının akabinde Pablo, adaylığını bölünmüş sol yüzünden geri çekti. Daha sonra da lider seçilen Tanınan Birlik Partisi’nin adayı Salvador Allende’yi desteklemeye başladı. Allende başkanlık misyonuna geldiğinde Pablo’yu da Şili’nin Fransa elçisi olarak görevlendirdi. Adaylığı sürecinde yöneltilen “Şili Lideri seçilirseniz yazmaya devam edecek misiniz?” sorusunu da şöyle yanıtlamıştı:
“Benim için yazmak nefes almak üzeredir. Nefes almadan yaşayamam, münasebetiyle yazmadan da yaşayamam.”
Pablo Neruda, “Nobel kime verilirse verilsin onurlu bir edebiyat mükafatıdır. Şayet biraz ehemmiyeti varsa, müellife bir kesim hürmet bahşettiği içindir. Ehemmiyeti budur,” dediği Nobel Edebiyat Ödülü’ne 1971 yılında layık görüldü. Politik süreci ve pek çok lisana çevrilen yapıtları göz önünde bulundurulduğunda bu ödül kaçınılmazdı. Hatta kimi yorumlara nazaran geç bile kalınmıştı. Mükafatı alırken yaptığı konuşmada şunları söylemişti:
“Çok uzaklardan geldik biz, artık gerimizde kalan ve içimizde taşıdığımız uzaklardan… Diğer bir lisandan, birbirini seven ülkelerden geldik. Ve burada, Stockholm’de toplandık ki bu gece dünyanın merkezi burasıdır. Kimyadan, mikroskoplardan, sibernetikten, cebirden, barometreden, şiirden kopup, burada toplandık. Laboratuvarlarımızın karanlığından, bizi onurlandıran ve gözümüzü kamaştıran bu ışıkla buluşmak için geldik. Biz ödül sahipleri için bu ışık hem sevinç hem de acı kaynağıdır.
Fakat teşekkürlerimi sunmadan evvel ve bir nefes alıp kendimi toparlamadan önce, şayet müsaade verirseniz, kendimi buradan uzaklara götürmek, ülkeme dönmek ve yurdumun gecesini ve tan vaktini bir defa daha dolaşmak istiyorum.
Çocukluğumun caddelerine döndüm; Güney Amerika’nın kışlarına, Araucania’nın leylak bahçelerine, kollarıma aldığım birinci kıza, kaldırım nedir bilmeyen o çamurlu sokaklara, o toprakları fethettiğimizde bize Kızılderililer’den miras kalan yas kıyafetlerine, bir ülkeye, ışığı arayan karanlık bir kıtaya döndüm. Şayet bu salonun ışıkları, karaları ve denizleri aşıp, geçmişimi aydınlatırsa, onur, özgürlük ve hayat için uğraş eden Amerika halklarının geleceği de aydınlanacaktır.
Ben böylesi vakitlerin temsilcisiyim, onların bugünkü uğraşıdır benim şiirimi dolduran. Şayet duyduğum şükranı, beni ben yapan herkesi, hatta bu dünyanın unuttuklarını bile kapsayacak kadar genişlettiysem kusuruma bakmayın. O unutulanlar, hayatımın bu en keyifli anında bana kendi cümlelerimden daha gerçek, sıradağlarımdan daha yüksek, okyanuslardan daha geniş görünüyor. İnsanlığın böylesine kalabalık bir modülüne ilişkin olmaktan gurur duyuyorum. Azınlığa değil, çoğunluğa aitim ki onların görünmez varlığı bugün burada sarmalıyor beni.
Tüm bu beşerler ismine ve kendi namıma, bir şair olarak yaptığım çalışmalardan dolayı bana bugün yaşadığım şu onuru bahşeden İsveç Akademisi’ne teşekkür ediyorum. Haşmetli ormanları, derin kar birikintileri, eşitlik ve barış sevdası, istikrarı ve cömertliğiyle dünyayı kendisine hayran bırakan bu ülkeye teşekkür ediyorum. Teşekkürlerimi sundum ve artık çalışmalarıma, biz şairleri bekleyen boş sayfaların başına dönüyorum. O sayfalar ki bizler onları kan ve karanlıkla doldurmalıyız zira şiir lakin kan ve karanlıkla yazılır.”
Son aşkı Matilde ile
İlham kaynağı, çalışma rutini ve hayat tarzı
Pablo için en uzun süren ve en dehşetli his unutmaktı. Konutu, onun ilham kaynağıydı; tıpkı vakitte yalnızlığını sakladığı en özel alanı. Sevdiği herkesi bir biçimde orada tutmanın, kendince onları ölümsüz kılmanın bir yolunu bulmuştu. Valparaiso bölgesinde Pasifik okyanusu görünümlü meskeni Isla Nigra adeta yaşıyordu. Son aşkı Matilde’nin saçlarından esinlenerek konutuna “Dağınık” ismini vermişti. Pablo, bir dostunu kaybettiğinde de onun ismini bardaki kirişlerin üzerine kazırdı. Böylelikle kendi dünyasında dostlarıyla içmeye devam edebiliyordu. Bugün hâlâ o isimler kazıdığı yerde duruyor.
Pablo, bir kaza geçirmiş ve parmağı kırılmıştı. Birkaç ay daktilo kullanamadığından şiirlerini tıpkı gençliğinde olduğu üzere el yazısıyla yazmaya başladı. Parmağı güzelleşip daktiloya geri döndüğünde fark etti ki, el yazısıyla yazdığı şiirleri daha duygusaldı, derindi. Onları daha kolay hale sokabiliyor, değiştirebiliyordu. Bir röportajında bu durum için şöyle demişti:
“Bir röportajında Robert Graves, kişinin düşünebilmesi için etrafında el imali olmayan mümkün olduğunca az şey bulunması gerektiğini söylemişti. Buna şiirin elle yazılması gerektiğini de ekleyebilirdi.”
Daktilo, hislerinin en derinine inmesine ve samimiyetine mahzur oluyordu. Daha sonra şiirlerini elle yazmak rutinlerinden birine dönüştü. Aslında pek rutini olduğu söylenemezdi, zira plan yapmaktan hoşlanmazdı. Her gün nizamlı olarak okuyup yazmazdı lakin çoklukla sabah saatlerinde çalışmayı tercih ederdi. “Aslında sabahtan akşama kadar yazmak isterim lakin bazen yerine bir niyet, bir cümle koymak ya da düşümdeki karışık fikirleri tabir etmek bütün günümü ve gücümü alır. Ayrıyeten hayatımı o kadar çok seviyorum ki bütün gün ofisimde oturamıyorum. Sabahtan akşama kadar oturmayı sevmiyorum, hayata, siyasete, konutuma, tabiata ilgi duymayı seviyorum,” diyordu. Çalışmak istediğinde masasına oturur ve kendisini öylece hayatına, meskenine, siyasete ya da tabiata bırakırdı. Anda yaşanan ne varsa, neyin içindeyse, tüm hislerini ne harekete geçiriyorsa onun kollarında, koynunda yazıyordu. Yazarken büsbütün şiirine ve onun nefis varlığına aitti. Üstelik nerede ya da kimlerle olduğunun da bir ehemmiyeti yoktu; kalabalığın bile. İçinden geldiği üzere, yalnızca yazardı.
Bir röportajında yaratıcılığının farklı basamakları üzerine konuşurken bu hususta kanılarının karışık olduğunu söylemişti. Aslında kademeleri yoktu, zira ona nazaran beşerler etaplar hâlinde yaşayamazdı. Ya da bir periyodun ne vakit başlayıp ne vakit bittiğini kestirmek mümkün değildi. Hayat bu türlü keskin çizgiler üzerine kurulamazdı. Şiirinin kıymetini ve hangi devirde neler yazdığını şöyle özetliyordu:
“Şiirimin bir pahası varsa, o da onun bir organizma olmasıdır; şiirim organik ve bedenimden çıkıyor. Çocukken şiirlerim çocukçuydu ve ben gençken şiirlerim genç, sancılı vakitlerimde kayıtsız, savaşmak zorunda kaldığımda saldırgan hâle geldi. Bugün yazdığım şiir hâlâ bu eğilimlerin tesirine sahip. Bunun hakkında söyleyecek diğer bir şeyim yok. Her vakit içsel bir gereksinim ile yazdım ve bunun tüm muharrirler, bilhassa de şairler için geçerli olduğunu düşünüyorum.”
Hayatı boyunca şiir yazmanın ehemmiyetini hissetmiş, pahasını bilmişti. Kimi fikirlerini tabir ederken elbette nesir kullanıyordu fakat tekrar de düzyazıyla pek ilgilenmiyordu. “Gerçek şu ki, nesir yazmayı reddedebilirim. Yalnızca süreksiz olarak yazıyorum,” diyordu.
Yine bir röportajında, “Eserlerinizi yangından korumak zorunda kalsanız hangisini seçerdiniz?” sorusunu da şöyle yanıtlamıştı:
“Muhtemelen hiç. Neden onlara gereksinimim var? Bir kızı muhafazayı seçerdim… Ya da bir dedektif öyküsü koleksiyonu… Bu beni kendi işimden daha çok eğlendirirdi.”
Kitaplar kelam konusu olduğunda en çok tarihe meraklıydı; bilhassa de kendi ülkesinin eski tarihine. Şili’nin sıra dışı bir geçmişi olduğunu düşünüyor ve bu, onu çok etkiliyordu. Avrupa’nın büyük kentlerini de çok seviyordu; Kopenhag, Arno Vadisi, Stockholm’ün birtakım caddeleri ve elbette Paris. Paris’e bayılıyordu, ancak yeniden de daima bir gün Şili’ye geri dönmeliydi. Bu sevgiyi şöyle anlatıyordu:
“Bu ülkeye bir mana vermeye çalışırken çok hoş vakit geçiriyorum; bu ülke herkesten o kadar uzakta ki. Zirveleri çok soğuk, çok ıssız… Kuzeydeki çorak bozkırları, sık ormanları, bol karlı Andes’leri, görkemli kıyılarıyla burası benim ülkem, Şili. Ben sürekli Şilili olacaklardanım; öbür yerlerde bana ne kadar âlâ davranırlarsa davransınlar ben daima ülkeme dönerim.”
Bunların da yanında Pablo, ekonomik seviyesi ve buna bağlı hayat stili sebebiyle daima eleştiriliyordu. Sorulduğunda ise genel olarak bu büsbütün mit, diyordu. Hayatını insanların hayatlarının güzelleştirilmesine adamıştı ve konutundaki şeyler, yani kitapları, kendi emeğinin sonucuydu. Ve bu mevzuyu şöyle açıklıyordu:
“Şu çok tuhaf: Benim aldığım reaksiyon asla doğuştan güçlü müelliflere verilmiyor. Tam aksine bu yansılar bana gerisinde elli yıllık bir çalışmayı taşıyan adama yöneliyor. Daima diyorlar: “Bak nasıl yaşıyor. Denize bakan bir konutu var. Uygun şaraplar içiyor.” Ne saçmalık. Bir kez Şili’de makûs şarap içmek çok zordur zira Şili’nin çabucak hemen tüm şarapları uygundur. Bu bir açıdan ülkemizin geri kalmışlığını, kısaca vasatlığımızı yansıtan bir durum…”
Bir de müelliflerden gençlere teklifler konusu var. Olağan onun da gençlere öğütleri vardı. Daha doğrusu yoktu. Bu soru yöneltildiğinde “Ah, genç şairlere verilecek hiçbir öğüt olamaz!” demiş ve onları yalnızca siyasi şiirler konusunda uyarmıştı:
“Kendi yollarını çizmeliler; söz üsluplarındaki meseleleri kendileri bulmalı ve çözmeliler. Onlara asla yapmayın diyeceğim tek şey siyasi şiirlerle başlamamalarıdır. Siyasi şiirler en az aşk şiirleri kadar ağır hisler içerir ve zorlamayla yazılmaz; yazılırsa kaba ve kabul edilemez olur. Politik bir şair olmak için evvel öbür çeşitlerde uzmanlaşmak gerekir. Siyasetle uğraşan bir şair sansür edilmeye de hazır olmalıdır şiirine mi ihanet edecek yoksa savunduğu edebiyata mı, bu güç bir karar. Ayrıyeten siyasi şiirlerde öylesine bir içerik ve öz olmalı, entelektüel ve duygusal zenginlik taşımalı ki her şeyi küçümseyebilsin. Bu çok ender elde edilen bir muvaffakiyettir.”
Pablo Neruda öldü
Pablo, 1972 yılında sıhhat sorunları nedeniyle elçilik vazifesinden ayrıldı ve daima dönmek zorunda hissettiği Şili’ye döndü.11 Eylül 1973 sabahı ise Pablo için sonun başlangıcıydı. Yakın dostu Şili Devlet Lideri Allende, darbede öldürülmüştü. Bir çentik daha attı kalbine ve günlüğüne şöyle yazdı:
“Büyük yol arkadaşım Allende, Şili’nin kıymetli zenginlik kaynağı olan bakırı millileştirdiği için katledildi. Şili askerlerinin tüfeklerinden çıkan kurşunlarla katledildi.”
Pablo, son üç yıldır hastaydı. Kansere yakalandığını yalnızca eşi biliyordu. Ve bu mevt haberinin yanında Şili’nin bir kere daha ihanete uğramış olması da çöreklendi vücuduna. Hastaneye kaldırıldı. Durumu ağırlaşmıştı. 23 Eylül 1973 yılında prostat kanserinden hayatını kaybettiği açıklandı. Cenazesinin kitlesel bir yoğunlukta yapılması darbeyle başa geçmiş cunta idaresi tarafından yasaklanmıştı. “Yalnızlığa yenilmemek için sık sık hayaller kurulur, fakat aslında neyin hayalini kurarsan kur; yalnızlık her hayalin sonudur,” diyen Neruda’yı hayranları yalnız bırakmadı; sokağa çıkma yasağını tanımayan binlerce insan Neruda’yı son seyahatine uğurladı. Son isteği yerine getirilmiş, Neruda Isla Negra’ya getirilerek defnedildi. Tekrar vasiyet ettiği üzere son aşkı Matilde de 1985’te vefat ettiğinde onun yanına gömüldü.
Pablo Neruda, hayata gözlerini kapamıştı fakat bu mevtin Neruda’nın dünya görüşüne karşıt olan 1973 Şili Darbesi’nin çabucak akabinde gelmesi düşündürücüydü. Bu durum daima sorgulandı. Şili Hükümeti nihayet Kasım 2015’te, Neruda’nın vefatının doğal yollardan olmayabileceğini kabul ettiğini açıkladı.
Ölümünden sonra pek çok defa anılan Neruda, hafızalarda en hoş Postacı filmiyle yer etti. Direktör koltıuğunda Michael Radford’un oturduğu 1994 İtalya imali dramatik bir devir sineması olan İl Postino (Postacı), Türkiye’de 5 Ocak 1996’da gösterime girdi. Neruda sinemanın en değerli kesimiydi. Sinemada siyasi duruşundan sebep İtalya’da bir adada sürgünde olan şaire bisikletiyle mektuplarını taşıyan postacının şairle ortalarında kurdukları sıcak dostluk ve postacının yavaş yavaş şiiri sevmesi anlatılıyordu. Fransız aktör Philippe Noiret’in hayat verdiği Neruda’nın ömründen hayali bir kesit sunulan sinemaya ruhunu veren Pablo Neruda’nın şiirleriydi.
“Hayatımı şiir ve siyaset ortasında bölünmüş olarak görmüyorum,” diyen, Kolombiyalı ünlü müellif Gabriel Garcia Marquez’in “20’nci yüzyılın en büyük ozanı” olarak nitelediği,.yazdıkça nefes alan, şiire tutkulu bir Pablo Neruda geçti bu dünyadan…
İyi ki…
…
yaşlarla kaplı yüzler,
boğazımıza yapışan eller
ve yapraklardan sıyrılan şey:
aşınmış bir günün karanlığı
acıyı kanımızda tatmış bir günün.
İşte menekşeler, işte kırlangıçlar
bize sevinç veren ne varsa,
geçici ve küçük duyarlıkların
yan yana göründüğü süslü kartpostallarda.
Ama bu hududun ötesine geçmeliyim,
dişlemeliyim sessizliğin etrafındaki kabuğu,
ne karşılık vereceğimi bilemem:
öyle çok ki ölüler,
ve o denli çok ki al güneşle yarılmış hendekler,
ve o denli çok ki gemilere vuran miğferler,
ve o denli çok ki öpüşlerle kilitli eller,
ve o denli çok ki unutmak istediklerim.
*
Damla Karakuş
Not:
Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram:
