Semiha Berksoy kimdir
İlklerin bayanı, birinci Türk opera sanatkarı, bir primadonna, Avrupa’da opera sahnesine çıkan birinci Türk soprano ve renkleri kalpten gelen bir ressam, Semiha Berksoy’un hayat hikâyesidir…
O hakikaten de birincilerin bayanı. Doğal bunların hepsini yapmak söylendiği kadar kolay olmamış. “Ben mukadderatımı yaşadığım haksızlıklara karşın daima güzel karşıladım. Sanatımla baş başa keyifli oldum, zira beni sanattan öteki hiçbir şey ilgilendirmiyordu” diye özetliyor aslında hayatını Semiha Berksoy. Tüm ömrü gösteriyor ki, onu hakikaten sanattan öteki hiçbir şey ilgilendirmemiş…
İyi ki doğdun Birincilerin Kadını!
Çocukluğu
Semiha, 24 Mayıs 1910’da, İstanbul Çengelköy’de, Fatma Saime ve Ziya Cenap Berksoy çiftinin kızları olarak dünyaya geldi. Fatma Saime Hanım, heykeltıraş ve ressam; Ziya Cenap Beyefendi ise, maliye katipliğinin yanında pek hoş sesi olan bir şairdi. Semiha, böylesine sanat dolu, kültürlü bir ailenin içinde büyüyecek, sanatın her bir koluna bir öteki aşk beslemeden edemeyecekti.
Annesi Fatma Saime Hanım, ona, jest ve mimiklerle şiir okumasını, müzik söylemesini, fotoğraf yapmasını öğretmeye başladığında, Semiha şimdi 4 yaşında bir çocuktu. Çakmak çakmak gözleriyle, gerçek yeteneğini ortaya koyuyordu. Yıllar sonra ailesinin bu yaklaşımını anarken şöyle diyecekti: “Bende sanatla ilgili ne varsa annemle babamdan aldım.” Haksız değildi, annesi de, babası da çok yetenekliydi ve ortaya da katmerli bir yetenek çıkıyordu işte…
Kalemi de epey kuvvetliydi. Birinci öykülerini ilkokul sıralarında yazmaya başladı. Bir yandan da bu öyküleri, fotoğraflarıyla süslemeden edemiyordu. Daima bir sanatsal işle meşguldü. Öykü yazmak yetmiyor, fotoğraf de çiziyordu. Bunlar da yoksa şiirler okuyordu. Ya da kendi kendine operalar söylüyordu. Daha küçücük bir çocukken davudi sesi, hâliyle dikkatleri cezbetmişti…
Eğitim hayatı
Günler sanatla dolu geçiyordu. Semiha, bir yandan da başarılı bir öğrenciydi. İlkokulun akabinde başladığı Kadıköy Ortaokulu’nu da birincilikle bitirdi. Artık sıra lise eğitimindeydi. Fakat bir bilgi çalınmıştı kulağına; İstanbul Kız Lisesi’nin yakınına bir konservatuvar açılıyordu. Öyleyse kesinlikle bu liseye kaydolmalı, böylelikle yakınındaki konservatuvara da gitmeliydi. Gidecekti de! Lakin Ziya Cenap Beyefendi, kızının konservatuvarı bırakmak için bir mektup yazdı.
Semiha 18 yaşındaydı. Kelam konusu sanat olduğunda bilhassa kararlılığını bildirmenin bir yolunu buluyordu. Bu mektuba verdiği karşılıkta sanattan asla vazgeçmeyeceğini şöyle anlatıyordu: “Benim ruhumu sürükleyen, bende alev haline gelen bir şey var; o da sanat aşkıdır, bunu bilesiniz, ölsem de mezarımda selvi ağaçları söyler.”
Resim üzerine tek eğitimi annesinden öğrendikleriydi. Bugüne dek yaptığı fotoğrafları ondan öğrendikleriyle yaptı. Lakin artık daha fazlasını istiyordu. 1929’da,aptığı ne kadar fotoğraf varsa topladı ve Hoş Sanatlar Akademisi’nin yolunu tuttu. Fotoğrafları o denli çok beğenildi ki, Semiha, bu okula tam bursla başladı. Hoş Sanatlar Akademisi’nde, Namık İsmail Atölyesi’nde fotoğraf eğitimi aldı.
Ömrü boyunca sanatın pek çok kısmıyla ilgilenecekti; lakin fotoğraftan hiç vazgeçmedi. Fotoğraf yapmadan duramayacağını, fotoğraf yapmayı, yemek yemek kadar elzem gördüğünü daima lisana getiriyordu. Hiçbir akımın tesiri altında kalmadan, Avan-gard üslup olarak tanımlanan çağdaş fotoğraflar yapacaktı…
1931’de, direktör koltuğunda Muhsin Ertuğrul’un oturduğu birinci sesli Türk sineması “İstanbul Sokakları”nda başroldeydi. 1932’de Dar’ül Bedâi’de, çalışmaya başladı ve aldığı rollerle burada sahnelenen operetlerin primadonnası oldu…
İlk bayan opera sanatkarı
Dârül Bedâi’deki tiyatro eğitiminden sonra Semiha, sesini eğitmenin peşine düştü. Olağan evvel bir hocaya sesini dinletmeliydi. Bu kişi, konservatuvardaki, o periyottaki ismiyle Dar’ül Elhan’daki birinci şan hocası sopranı Nimet Vahit Hanım’dan oburu değildi. Sonrasını Semiha yıllar sonra kendi cümlesiyle şöyle söyleyecekti: “Nimet Vahit Hanım’ın şan sınıfında benim ruhumu sürükleyen, bende alev haline gelen o sanat aşkıyla derslere başladım.”
19 Haziran 1934’te, Adnan Saygun’un bestelediği birinci Türk operası “Özsoy”da, “Ayşim” rolü ile sahnedeydi. Öğretmeni soprano Nimet Vahit Hanım “Ulu Anne”, bariton Nurullah Şevket Taşkıran ise “Feridun” rolünü oynamıştı. Selma ve Azade Selim Sırrı dans ve koreografiyi üstlenirken, Halil Bedii Yönetken ise, koroyu yönetmişti…
Başarılı işleri
Ankara Devlet Konservatuvarı, bir imtihan açtı ve Semiha bu imtihanı kazanarak, devlet bursuyla Berlin Yüksek Müzik Akademisi Opera Bölümü’nde eğitime gönderildi. Hiç Almanca bilmiyordu; lakin sesi hayli ilgi çekmişti. Hatta sesiyle ünlüydü denebilirdi. Öğrenciliği hala devam ederken 22 Haziran 1939’da, Richard Strauss’un 75. Doğum Yılı Festivali’nde, Berlin Akademisi Eski Apollon Operasında, Richard Strauss’un Ariadne auf Naxos Operasında, “Ariadne” rolüyle sahnedeydi. Okulu birincilikle bitirdiğinde, tıpkı vakitte Avrupa’da opera sahnesine çıkan İlk Türk Soprano unvanını da almıştı…
1940’ta Türkiye’ye döndü. Nisan 1941’de, Ankara’da, Karl Ebert idaresindeki Tosca ve Madame Butterfly operalarında oynadı. Tosca, profesyonel manada birinci opera şovuydu. Bu birinciler yanında Lüküs Hayat ve Deli Dolu operetlerinde de yer aldı.
1946’da, Karl Ebert ile birlikte Ankara Devlet Operası’nın kurulmasında, Ebert’in reji asistanıydı. Ayrıyeten eşsiz sesi ve süper oyunculuğu ile tüm dünyada hayranlık uyandıran bir opera divası, bir primadonna olmuştu.
Süreyya Operası’nda, Buyruk, Çardaş Fürstin (Csárdásfürstin, Emmerich Kálmán), Maskot (La Mascotte, Edmond Audran), Leblebici Horhor Aga (Dikran Cuhaciyan, Tekfor Nalyan) operetlerinde primadonna olarak sahneye çıktı.
1999’da, New York City Lincoln Center’de, Robert Wilson’un idaresindeki, Umberto Eco’nun yapıtı “The Days Before Death, Destruction and Detroit III”te, Tristan ve Isolde Operası’ndan, Isolde’nin “Aşk Ölümü” aryasını söyledi. 89 yaşındaydı. Her vakit sanatın yaşı olmadığını, bunun ruhi bir sorun olduğunu savundu…
Atatürk ile müsabakası
Semiha’nın, 1934’te başrolünde oynadığı birinci Türk operası “Özsoy”, Atatürk’ün buyruğuyla sahnelenmişti. Semiha, Atatürk ile karşılaştığı, tanıştığı o anı şöyle anlatıyordu:
“1934 yılında birinci Türk operası olan Özsoy’u prova ettiğimiz bir gün Atatürk’ün gelip provayı izleyeceği haberini verdiler. Gazi geldi ve locasından provayı seyretti. Hepimiz heyecanlıydık. Oyun bitince “bravo” diye bağırdı. Gece Çankaya Köşkü’ne davet etti beni. Ben 24 yaşında heyecandan korkuyor ve tir tir titriyordum. Köşke gittiğimizde Gazi, İnönü ile bilardo oynuyordu. Sarışın, heybetli, çok güzel bir insandı Atatürk. Bana hangi okulda okuduğumu sorup müziklerimi okumamı istedi. Ben de Madam Butterfly Operası’ndan bir arya okumak istediğimi belirttim. Çabucak buyruk verdi, piyanoyu ve ses alma aygıtını açtırdı. Sesimi plağa çektiler.”
Nazım Hikmet ile aşkları
Semiha, Nazım’a evvel kitaplarından tanıyıp aşık oldu. Bu güçlü bir hayranlıktı. Gerçek hayatta ise, Nazım’ın “Kafatası” piyesinin sahnelenmesi çalışmaları sırasında karşılaştılar. Semiha, bir tiyatro öğrencisiydi. Nazım’ın ise, yıldızının yeni yeni parladığı vakitlerdi. Birbirlerine duydukları her şeyi karşılayan histe en çok birbirlerinin sanatlarına hayrandılar. Bu hayranlık vakitle ortalarında doğacak münasebetin en kıymetli varlık deliliydi.
Semiha, Nazım ile ortasındaki aşkı şöyle açıklıyordu: “Nazım Hikmet’le aramızdaki aşk çok derin ve platonik bir aşktı. Bana, sesime ve kabiliyetime tutkundu, hayrandı bana…” Nazım’ı hayatı boyunca kalbinin bir köşesinde saklayacaktı…
Saklamalıydı. Zira bu münasebet bitecekti. Ayrılıkları epeyce kederli sahneler içeriyordu. Semiha’nın 1936’daki kazandığı burs ile Berlin’e gitmesi elbette mesleği için harika bir şeydi. Fakat bu, bir yandan da ayrılık manasına geliyordu. Kazandığı bursu Nazım’a haber verdi ve Berlin’e gitmek istediğini ekledi. Nazım, aşık bir erkek olarak birinci yansısını gitmesini istemediği tarafında verse de, bir yandan da Semiha’nın mesleğini engellemeye gönlü razı gelemezdi. Semiha, muvaffakiyetten muvaffakiyete koşmak için Berlin’e gitti. Nazım ise, bir yıl sonra cezaevine girecekti…
Ayrılsalar da bağlarını koparmadılar. Nazım, Semiha’yı daima “O, Türk bayan sesinin pırlantasıdır” diye tanımladı. Yıllarca birbirlerine her fırsatta mektup yazdılar. Aşkları, arkadaşlıkları, pek çok şeyi barındıran bu mektuplar, yıllar sonra “Nazım Hikmet ve Toca’sı Semiha Berksoy” ismiyle kitap oldu…
İki Tersin Mektupları
Fikret Mualla, kıymeti çok sonradan anlaşılan bir dahi ressamdı. Semiha ile yolları 1930’larda kesişti. Fakat dostlukları yalnızca mektupla sürebilecekti. Zira Fikret Mualla, hiç dönmemecesine II. Dünya Savaşı öncesinde Fransa’ya gitmişti. Birbirlerine yalnızca mektup yazmıyor, fotoğraflar, desenler de yolluyorlardı.
Daha sonra bu dostluğa verdiği değer ve dostuna duyduğu derin sevgi ile her şeyi toparladı ve yayına hazır hale getirip kızı Zeliha’ya emanet etti. Hatta bu bir mirastı. “İki Alışılmamışın Mektupları” ismiyle kitaplaştı…
Onlar bilhassa fotoğraf sanatı üzerine pek çok şey paylaşıyorlardı. Semiha, fotoğraflarının sadece sanat ve aşkla açıklanan yanlarını kalpten paylaşıyordu örneğin dostuyla. Semiha, kelam konusu fotoğraf olunca hiçbir akıma bağlı kalmadan kendini şöyle anlatıyordu: “Ne hissediyorsam onun fotoğrafını yapıyorum. Kiminde çocuk üzereyim, kiminde melek, kiminde şeytan… Melekliğim, karşılık beklemeden sevmemden geliyor. Sevince, melekleşiyorum, sevince çocuk saflığına kavuşuyorum… Şeytanlığım ise, sevdiğimi bırakıp gidebilmem. Sanatım için çekip giderim, gidebilirim… Bana şeytanlığı yaptıran sanat aşkı.”
Semiha Berksoy öldü
Onun sanata olan bakışı, onu ömrünün bir kesimi haline getirip icra edişi dünya çapında büyük bir hayranlıkla karşılandı. Sesi, fotoğrafları, kalemi her şeyiyle… Kaç yaşına gelirse gelsin, üretmekten hiç vazgeçmedi. “Bu ruhi bir problem. Ve bu aşk, merak beni genç ve enerjik tutuyor. Zira beni sevindiriyor. Aşık olmak da insanı sevindirir”diyordu.
Sanattan öbür bir uğraşı olmayan, gününü sanatla şenlendiren Semiha Berksoy, 15 Ağustos 2004’te, 94 yaşında hayata veda etti…
İlklerin kadını olarak anılan, sanatı kalpten yaşayarak icra eden, hiç vazgeçmeden daima üreten bir Semiha Berksoy geçti bu dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not: Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram: biyografivekitap
